 |
 Ar dafod Gwerin
Casgliad Tegwyn Jones o benillion bob dydd
Adolygiad Glyn Evans o Ar Dafod Gwerin - penillion bob dydd wedi'u casglu gan Tegwyn Jones. Cymdeithas Lyfrau Ceredigion. £16.99. Clawr meddal - £10.99.
Yn brynwr, byddwn i'n mynd am y fersiwn clawr caled, smartiach o'r llyfr hwn sydd ar bapur gwell na'r un clawr meddal.
Heb os mae hon yn gyfrol y bydd mynd a dod mawr iddi dros y blynyddoedd gyda'i 1,193 o benillion traddodiadol eu naws fel y beddargraff hwn ym mynwent Eglwys Penbryn, Ceredigion:
Byr a brau yw bywyd dyn
Tra sydyn daw ei ddiwedd;
Felly darfu 'mywyd i
Trwy foddi yn dra rhyfedd!
Gellir ystyried cyfrol Tegwyn Jones yn gymhares deilwng i gasgliad awdurdodol Syr T H Parry-Williams, Hen Benillion, a gyhoeddwyd yn 1940 ond sydd allan o brint, bellach.
 Tybed a fydd cyhoeddi casgliad newydd Tegwyn Jones yn sbardun i rywun ail gyhoeddi honno eto?
Nid dyma'r tro cyntaf i Tegwyn Jones wneud cymwynas â ni yn y maes hwn - yn 1976 cyhoeddodd gasgliad rhagorol o dribannau Morgannwg.
Ac yn awr wele Ar Dafod Gwerin yn barod i swatio gyda'r ddwy arall ar bob silff lyfrau werth chweil gan i'r awdur wneud ymdrech fwriadol i beidio a chynnwys penillion sydd yn y naill neu'r llall o'r cyfrolau hynny.
Mae Tegwyn Jones yn disgrifio cynnwys ei gyfrol fel "penillion a rhigymau cofiadwy am amrywiol brofiadau byw a bod" ac mae'r casgliad yn cychwyn gyda'r pennill hwn o Fronnant, Ceredigion:
A glywsoch chi fod Mari ni
Yn gwisgo dannedd dodi?
Ac am ei thraed mae hig heel boots -
Mae'n siarad am briodi.
Mwyaf syml
Barddoniaeth ar ei mwyaf syml a'i mwyaf dirodres sydd yma yn ymwneud a phob agwedd o fywyd yn null yr Hen Benillion a gasglwyd gan Parry-Williams - ond nid yw'r cyfan o benillion y gyfrol hon yn hen gan ei bod yn cynnwys hefyd gyfansoddiadau cyfoes gan brofi fod y dull hwn o gyfansoddi yn parhau mewn bri.
Un peth sy'n sicr; yn gyfoes ac fel arall maen nhw'n ran o olyniaeth anrhydeddus iawn nad oes angen rhagorach disgrifiad ohoni nag un Parry-Williams yn ei gasgliad ef:
"Beth bynnag yw tarddiad a thras y Penillion dienw hyn, fe'u cadwyd ar gof oherwydd bod rhyw apêl ynddynt, yn eu cynnwys, yn eu dull, yn eu mynegiant. Yr oeddynt yn deffro ymateb yn rhywle, yn cyffwrdd â rhyw synhwyrau, yn boddio rhyw ddyheadau ac yn cyflenwi rhyw anghenion," meddai.
Gwerinol a gwledig
Ac fel T H Parry-Williams mae Tegwyn Jones yntau yn tynnu sylw at natur gyffredin neu fyw pob dydd y penillion o ran cynnwys.
"Gwerinol" yw un gair sy'n cael ei ddefnyddio i'w disgrifio - "gwledig" yn un arall.
Nodwedd arall yw fod yr awduron yn anhysbys erbyn a hynny am mai ar dafod leferydd y trosglwyddwyd y penillion a'u diogelu ar y cof yn hytrach nag ar bapur.
Erbyn eu rhoi ar bapur roedd enw'r awdur wedi'i hen anghofio.
"Perthyn i'r traddodiad llafar a wnânt yn hytrach na'r traddodiad ysgrifenedig, a gellir honni mai tro ymadrodd annisgwyl, odl ddigri neu sylw gogleisiol, ac addasrwydd cyffredinol y cynnwys i brofiad y lliaws, yn hytrach nag unrhyw werth llenyddol mawr, a sicrhaodd eu goroesiad," meddai Tegwyn Jones.
Ond er i'r awduron gael eu disgrifio fel rhai syml a di-ddysg ac er symlrwydd eu cyfansoddiadau peryglus iawn fyddai dibrisio'r hen benillion o ran eu gwerth.
Ys dywed T H Parry-Williams: "Nid iselradd mo'r neilltuolion hyn : y mae iddynt eu gwerth a'u grym. Hwynt-hwy yn aml, yn y gwaelod, yw seiliau celfyddyd fwy uchelgeisiol ac ymwybodol."
Ac meddai Tegwyn Jones:
"Barddoniaeth bob dydd sydd yma . . . barddoniaeth sy'n cyffwrdd yn uniongyrchol â bywyd, ac arni gryn sawr y pridd . . . Ymddiddan 'y werin gyffredin ffraeth' â hi ei hun yw swm a sylwedd y casgliad hwn."
Cyfeiria hefyd at benillion ei gasgliad yn cofnodi "teimlad neu chwiw'r foment, nodi rhyw ddoethineb yn deillio o hir sylwi, neu gynnig cyngor, efallai, seiliwyd ar brofiad personol."
Deuddeg rhan
Rhannodd ei gasgliad yn ddeuddeg i gynnwys gyda'i gilydd benillion yn ymwneud â meysydd mor amrywiol a; serch, profiad, man a lle, hwiangerddi, dwli, bwyd a diod, crefydd, beddargraffiadau, rhigymau bysedd ac adran amrywiol i gloi.
Nodir ffynhonnell pob bennill wrth ei chwt ac yng nghefn y gyfrol mae mynegai o linellau cyntaf.
Yn wahanol i T H Parry-Williams yn ei gasgliad ef penderfynodd Tegwyn Jones beidio â chynnwys nodiadau eglurhaol ac nid oes amheuaeth y bydd rhai darllenwyr yn gweld eu heisiau.
Fodd bynnag, bydd yr ambell i nodyn o eglurhad sydd gyda rhai o'r penillion yn ddigon i ddiwallu'r rhan fwyaf o ddarllenwyr.
.Cyfrol i'r porwr yw hon - cyfrol i'r sawl sy'n hoff o grwydro o un blewyn glas i'r llall - ac heb os un y byddai croeso iddi yn y rhan fwyaf o sanau Nadolig.
Ynddi down o hyd i wreiddioldeb, i hiwmor, dwyster a phrydferthwch ac mae'n ddiddorol sylwi sut y mae gwahanol gyfnodau yn lliwio meddylfryd.
Dyma bennill ymddangosodd yn Y Brython 1858:
Na chais esmwythyd yn y byd,
Rhaid dwyn o hyd rhyw groesau;
Dioddef orfu'th dad a'th daid
A dioddef raid i tithau.
Mae llawer o ddoethinebu yma a sawl rhigwm yn rhoi cyngor a hynny'n aml yn berthnasol i'r ffordd wledig o fyw:
A arddo ar eira
A lyfno ar law,
Ni fed y gŵr hwnnw
Ond chwyn a baw.
Bu serch erioed yn broc i'r arwen - ac felly yma ond yn ddiddorol iawn y penillion yn ddieithriad gan ddynion:
Mae'n dda gen i datws, mae'n dda gen i laeth,
Mae'n dda gennyf fenyw â thafod go ffraeth,
A thipyn go-lew o wrid yn ei boch
A'i gwallt weithiau'n felyn ac weithiau'n goch, goch.
Ond mae eithriadau a dyma bennill o safbwyn y ferch:
Mae'n well i chwi o lawer
I dreio bildio plas
Draw ar y moroedd geirwon
Sydd rhwng y tonnau glas,
A chodi rheiny i fyny
I ryw fynyddau fry
Na threio oeri cariad
Rhwng Ifan bach a mi.
Ac meddai un arall:
Mi geso gariad newydd fflam
A het bob cam oedd ganddo,
Crys a ffrils a neisied wed
A gwallt ei ben yn cwrlo.
Mae apêl arbennig i'r cerddi dwli fel y pennill hwn o'r Waunfawr, Caernarfon:
Biti biti garw
Hen wreigen wedi marw,
Claddu yn y winllan
A bawd ei throed hi allan.
Weithiau mae'r cynnwys fymryn yn amrwd:
Cofiwch wraig Lot
Yn eistedd ar y pot.
Y pot yn torri
A'r hen wraig yn boddi.
A da chael gyda rhai o'r penillion y mân amrywiadau o wahanol rannau o Gymru.
Wrth gwrs, mae hon yn gyfrol y gellir dyfynnu yn ddiddiwedd ohoni a hynny'n brawf o'i haeddiant ac yn adlewyrchiad o'r mwynhad a'r pleser sydd ynddi.
Cysylltiadau Perthnasol
Holi Tegwyn Jones
|
|
|  | |  | |  | |  | | |  Sôn amdanynt
Rhestr o'r holl lyfrau sydd wedi cael sylw ar ÃÛÑ¿´«Ã½ Cymru'r Byd.
|
|
|
|  | |  | | |  Gair am air:
Detholiad o ddyfyniadau - ydych chi'n gwybod pwy yw'r awdur?
|
|
|
|
|
Llyfrau - gwefan newydd
Teulu Lòrd Bach
Petrograd
Lôn Goed
Silff y llyfrau diweddar
Hanner Amser
Deryn Glân i Ganu 
Awduron Cymru
Roger Boore
Nadolig a Rhagfyr 2008
Dolennau defnyddiol