ÃÛÑ¿´«Ã½

StretsioÂ’r lastig

Atgofion actores: Maureen Rhys

‘Un arall o ddramâu od Gwenlyn Parry!’

Roeddwn iÂ’n llafnas ifanc yng nghanol cwmni dethol yn gwrando ar y dyn penddu yma yn dweud straeon a dyma Elfyn Thomas yn troi ata i a deud,

"TiÂ’n gwbod pwy diÂ’r dyn yma, twyt? Brawd Margaret Parry oedd yn Form Six pan oeddat ti yn Form One."

Do, fe aeth Margaret, Gwenlyn a minnau iÂ’r un ysgol - dim ond fod Gwenlyn un mlynedd ar ddeg yn hynach na mi.

Yr hyn aÂ’m trawodd i amdano y noson honno oedd y carisma - nid yn gonfensiynol olygus ond rhywbeth llawer mwy gwerthfawr. Dyn yn hawlio sylw, yn medru dweud ei ddweud mor ddifyr.

Cynnig Y Twr dros swpar

Fe fu iÂ’n llwybrau groesi ambell i waith yn ystod y pymtheng mlynedd oedd i ddilyn. Eisteddfod Wrecsam oedd hi, ar ganol sgwrs, dyma Gwenlyn yn gofyn yn reit ddi-daro, "Dowch am swpar efo fi."

Felly y bu. John a minnau yn swpera efo Gwenlyn, a finnau am unwaith yn gwrando yn lle siarad!

Yn sydyn dyma foÂ’n troi ata i a gofyn, "Sut fasa tiÂ’n licio bod yn ifanc, canol oed a hen?"
Doeddwn i ar y pryd naill aiÂ’n ifanc, yn ganol oed nac yn hen.
"Be? Go iawn tiÂ’n feddwl?" medda fi.
"Naci siwr, mewn drama, hogan."
"Wrth fy modd," medda fi. "Dyna be fydda sialens."
"Iawn ta," medda Gwenlyn. "Steddfod Caerdydd flwyddyn nesa amdani."
Hynny ydi, 1978.

Be fedrwn i neud wedyn ond codi oÂ’m sedd a rhoi clamp o sws ar i foch o!

Yr anrheg yn cyrraedd

Ymhen rhyw ddeng mis mi ddaeth yr anrheg - a dyna beth oedd Y Twr.

Teitl da, fel pob un o deitlau dramâu Gwenlyn.

Yn ôl ei gyfaddefiad ei hun yr oedd yn cymryd bron i flwyddyn i sgrifennu drama.

Drama syÂ’n gerdd

Oherwydd fy mod i yng Nghaerdydd ar y pryd a John ym Mangor yr oeddem ni wedi darllen y ddrama ar wahân ond yn unfryd unfarn fod hon yn mynd i fod yn sialens ac yn bleser.

Cerdd ydi hi a rhythmau pendant iÂ’r dweud - yn cynnwys y rhegfeydd! Ac mae rhywun mwy cymwys na mi wedi dweud hynny mewn print, yn Rhagair Saunders Lewis i'r ddrama.

Noson gyntaf Y Twr

Anghofia i byth y noson gyntaf yn Theatr Newydd Caerdydd. Y lleÂ’n orlawn. Dros fil o bobol yn disgwyl am ddrama newydd gan brif ddramodydd.

BuÂ’r mis o ymarfer dan law gadarn y cyfarwyddwr, David Lyn, yn bleser pur a dyma ni rwan yn barod i droedioÂ’r llwyfan.

Yn yr ystafell wisgo yr oeddwn iÂ’n crynu fel deilan a nannedd iÂ’n clecian!
Ofn anghofio.
Ofn i bobol gerddad allan.
Ofn diflasuÂ’r gynulleidfa.
Dim ond dau actor yn siarad. A dyma fiÂ’n dewis un oÂ’r ofnau i ddweud wrth Gwenlyn amdano, ofn anghofio.

"Paid â phoeni," medda fo. "Mi fyddai yn y gynulleidfa a mi godai ar fy nhraed a gweiddi’r llinall ac mi fydd pawb yn meddwl mai un o ddramâu od Gwenlyn Parry ydi hon eto!"

Dyma foÂ’n agor ei freichiau aÂ’u cau amdanai a finnaÂ’n chwerthin.

Gwên a dagrau mewn brawddeg

Anghofiai byth, byth, y noson honno.
Y distawrwydd llethol, y chwerthin aÂ’r crio.
Y cwbwl i gyd mewn ychydig dros ddwyawr. Y teimlad o bwer, dim llai, o allu gwneud i bobl chwerthin a chrio o fewn yr un frawddeg bron. Dyma i mi un o ragoriaethau Gwenlyn.

A defnyddio dywediad oÂ’n hardal ni, "gwybod faint i stretsioÂ’r lastig".

Dim ond ar lwyfan y gall rhywun gael profiad felÂ’na.

Dros fil o bobol, fel un pryfyn ar wal, yn sbecian ar fywyd preifat dau berson. Y cicio, y brathu, y crio aÂ’r caru.

Deunaw mlynedd yn ddiweddarach perfformioÂ’r un ddrama eto, dan law Graham Laker. Y tro yma heb egwyl na cholur.

Am brofiad! Am ddrama! Diolch fyth i Gwenlyn.