 |
 |
|
Dyma 1973
Y penawdau, y pethau, y bobl... |
|
|
|
Red Rum yn y Grand National
Clicwch ar bwnc:
Cymru
Y Byd
Cerddoriaeth
Celfyddydau
Ffilmiau
Teledu
Chwaraeon
Gwyddoniaeth
Ffordd o Fyw
Marwolaethau
CYMRU
Agor ysgol uwchradd Gymraeg Penweddig ar ôl brwydro ffyrnig yn lleol - Gerald Morgan yn brifathro cyntaf. Agor Theatr y Werin yn Aberystwyth a Choleg Amaethyddol Cymru (WAC)... a Llyn Brianne, yr argae ger y Rhandirmwyn.
Adroddiad Kilbrandon yn argymell datganoli i'r Alban a Chymru.
Y Cwrs Wlpan cyntaf - Chris Rees, Y Barri, yn ei gynnal.
Ffatri Sony, Penybont yn agor - y ffatri fawr gyntaf o Japan.
Caeodd gwaith dur East Moors yng Nghaerdydd, gan golli 4,000 o swyddi. Cadwyd Glofa Gresffordd lle bu un o'r damweiniau gwaetha' mewn pyllau glo yng Nghymru. Roedd ymgyrch hefyd i achub gwaith dur Shotton.
Dechrau drilio am olew a nwy oddi ar arfordir Cymru.
Roedd hi'n flwyddyn o brotestiadau yn erbyn tai haf, gyda sawl achos o feddiannu tai. Canolwyd sylw ar bentre' Rhyd ger Porthmadog (lle gadawodd y teulu ola' o Gymry a phob tÅ· bron yn dÅ· haf) ac yn Derwen Gam, ger Aberaeron, lle'r oedd rhan helaeth o'r pentre' ar werth.
Ffurfio TUC Cymru - George Wright yn Ysgrifennydd cyntaf. Arweinwyr y T&G yng Nghymru (e.e. Tom Jones, Shotton) yn flaenllaw wrth ei ffurfio.
Brian Josephson o Gaerdydd yn ennill y Wobr Nobel am Ffiseg - y Cymro cyntaf i wneud hynny. Ei faes oedd ffiseg cwantwm.
Cyhoeddwyd cynllun i droi Nant Gwrtheyrn yn Ganolfan Iaith (gan bobol Llanaelhaearn) a ffurfiwyd Cyngor Iaith i roi cyngor i'r llywodraeth.
Ym mis Mawrth, Y Frenhines yn agor canolfan gymuned gwerth £350,000 yn Aberfan er cof am y bobl a fu farw yno ym 1966.
Y BYD
Ym mis Ionawr, daeth un o benodau mwya' gwaedlyd hanes diweddar i ben wrth i'r Unol Daleithiau arwyddo cytundeb heddwch Fietnam.
Ond roedd amser caled o flaen arlywydd yr UDA, Richard 'Tricky Dicky' Nixon, ar ôl i ddau newyddiadurwr gael gafael ar dapiau oedd yn dangos ei fod wedi defnyddio triciau budr yn erbyn gwrthwynebwyr. Arweiniodd hynny at achos uchelgyhuddo Watergate, ac ymddiswyddiad Nixon.
Ym mis Chwefror, yng ngwledydd Prydain, bu gweision sifil, athrawon a gyrwyr trenau i gyd ar streic gan achosi anhrefn. Roedd gweithwyr yn erbyn polisïau rheoli cyflogau'r Llywodraeth a chafodd chwe adeiladwr eu carcharu mewn streic yn yr Amwythig (yn eu plith, Eric Tomlinson o Wrecsam, a ddaeth yn enwog wedyn fel Ricky Tomlinson, actor The Royle Family ar y teledu).
Dechreuodd 'rhyfel' o fath gwahanol iawn ym mis Mawrth - Rhyfel y Penfras. Roedd gwledydd Prydain wedi gwrthdaro gyda Gwlad yr Iâ, tros hawliau pysgota o amgylch yr ynys. Gwlad yr Iâ a enillodd.
Ym mis Awst, dinistriwyd gwersyll gwyliau 'Summerland' yn Ynys Manaw gan dân a lladdwyd 49. Sigaret yn cael ei rhannu rhwng tri pherson ifanc oedd yr achos. Bu tân yng nghanolfan Butlin's, Pwllheli, hefyd, gyda 4 yn cael eu hanafu.
Daeth helyntion Gogledd Iwerddon i dir mawr Prydain gyda nifer o fomiau yn Llundain ym mis Awst, Medi a Rhagfyr. Difrodwyd adeiladau cyhoeddus a masnachol ac anafwyd degau o bobol.
Daeth Treth ar Werth i mewn am y tro cyntaf a chyd-darodd hynny gyda chodiadau prisiau mewn llawer iawn o nwyddau cyffredin.
Daeth arbrawf sosialaidd i ben yn Chile, gyda lladd yr Arlywydd Salvador Allende a lladd a phoenydio miloedd, gan gynnwys y canwr Victor Jara mewn stadiwm pêl-droed yn Santiago. Daeth yr arweinydd milwrol Augusto Pinochet i rym.
Daeth y flwyddyn i ben yng ngwledydd Prydain gyda phrinder olew'n achosi prinder ynni'n gyffredinol - roedd rhaid ciwio am betrol, roedd cyfyngiad cyflymder o 50 milltir yr awr, cyfyngiad gwres, cyfyngiadau ar ddefnydd o drydan mewn siopau etc. Erbyn diwedd y flwyddyn, roedd pris galwyn wedi codi i 42c.
Un o'r rhesymau am y problemau olew oedd y sefyllfa yn y Dwyrain Canol - yn ystod y flwyddyn, bu Rhyfel Yom Kippur, rhwng yr Aifft a Syria, ar un llaw, ac Israel ar y llall.
CERDDORIAETH
Hogia'r Wyddfa yn ymddeol (am y tro cyntaf').
Edward H Dafis yn cael ei ffurfio ac yn canu am y tro cyntaf yng nghyngerdd Tafodau Tân ym Mhafiliwn Corwen adeg Eisteddfod Rhuthun. Huw Ceredig yn eu cyflwyno, yntau'n un o'u cefnogwyr ariannol.
Hergest yn dechrau gyda Delwyn Sion yn un o'r aelodau.
Endaf Emlyn yn cyhoeddi ei record hir gyntaf, Hiraeth.
Huw Jones yn cael llwyddiant mawr efo Dw Isho Bod yn Sais'.
Deg Uchaf Y Cymro
Rhagfyr 18 1973
1. Dwi isho bod yn Sais- Huw Jones
2. Tua'r Gorllewin - Ac Eraill
3. Nadolig - Parti'r Ffynnon
4. Blas ar y Diliau
5. Noson Lawen
6. Chemins de Terre - Alan Stivell
7. Triawd y Coleg
8. Rhyddid yn ein cân
9. Storiau a Chaneuon i Blant
10. Llais Swynol Leah Owen
Yn y siartiau, roedd hi'n flwyddyn i ganeuon pop, gyda grwpiau sioe a sêr pert yn hawlio'r nifer mwya' o rifau 1:
Long Haired Lover From Liverpool - Little Jimmy Osmond
The Jean Genie - David Bowie
Cum on Feel the Noize - Slade
The Twelfth of Never - Donny Osmond
Tie a Yellow Ribbon - Dawn
See My Baby Jive - Wizzard
Can the Can - Suzi Quatro
Skweeze Me Pleeze Me - Slade
I'm the Leader of the Gang (I Am) - Gary Glitter
Dancin' On a Saturday Night - Barry Blue
Eye Level - Simon Park Orchestra
Daydreamer/The Puppy Song - David Cassidy
I Love You Love Me Love - Gary Glitter
Ond roedd recordiau hir yn gynyddol bwysig hefyd ac, ymhlith y gwerthwyr gorau, roedd dwy gan Slade (y band o'r Potteries), Don't Shoot Me I'm Only The Piano Player gan Elton John, dwy gan David Bowie, Goat's Head Soup y Rolling Stones a chasgliad o The Beatles, rhwng 1967 ac 1970.
CELFYDDYDAU
Leo Abse, yr AS lliwgar o Bontypwl, yn cyhoeddi llyfr, Private Member, yn dadansoddi seicoleg cyd-aelodau. Llyfrau gwleidyddol eraill oedd Wales Can Win gan yr AS di-waith, Gwynfor Evans ac, yn ei ffordd, What is a Welshman?, pamffled o gerddi gwleidyddol gan R.S. Thomas.
Alan Llwyd yn ennill y gadair a'r goron yn Eisteddfod Genedlaethol Dyffryn Clwyd yn Rhuthun - y person cyntaf i wneud hynny ers T.H. Parry-Williams yn 1912 ac 1915.
Bu helynt mwya'r flwyddyn yn Gymraeg tros lyfr Englynion Coch a gyhoeddwyd gan Y Lolfa. Roedd rhai o'r englynion, yn ôl y sôn, gan feirdd enwog iawn, ond bu cwyno amdanyn nhw.
Hunangofiant y flwyddyn oedd Afal Drwg Adda gan Caradog Prichard - hunangofiant methiant oedd yr is-deitl. Cofiant y flwyddyn oedd Cofiant T. Gwynn Jones gan David Jenkins a llyfr plant y flwyddyn oedd Barti Ddu gan T.Llew Jones.
Cyhoeddi'r papur bro cyntaf - Y Dinesydd, Caerdydd.
Agorwyd un o adeiladau enwoca'r byd - TÅ· Opera Sydney.
TELEDU
Daeth ail nofel Marion Eames am y Crynwyr, Y Rhandir Mwyn, i'r sgrîn fach gyda'r actores Christine Pritchard yn un o'r prif rannau.
Rhoddodd Wil Sam a Guto Roberts, Rhoslan, gynnig ar gomedi deledu o'r enw Y Garej.
Os nad oedd honno'n llwyddiant ysgubol, roedd hi'n oes aur i gomedi ar deledu Saesneg - dyma rai oedd i'w gweld: Benny Hill, Morecambe a Wise, On the Buses, Monty Python's Flying Circus, Mike and Bernie Winters, Here's Lucy, Whatever Happened to the Likely Lads ... a Ryan a Ronnie yn Gymraeg.
I blant, roedd rhaglenni fel Telewele, Cadi Ha a Miri Mawr yn eu bri ac, yn Saesneg, fe ddaeth y Wombles i Gomin Wimbledon.
Un o gyfresi mawr y flwyddyn oedd Colditz, am y gwersyll carchar yn yr Almaen, ond bu'r ffys mwya' tros ddrama am Lloyd George yn y gyfres The Edwardians. Ymunodd gwleidyddion fel Cledwyn Hughes, cyn-Ysgrifennydd Cymru, i gondemnio'r rhaglen am ddangos ochr bechadurus y gwladweinydd mawr.
FFILMIAU
Dangosodd y Bwrdd Ffilmiau Cymraeg ei arlwy cyntaf yn yr Eisteddfod, gan gynnwys Yr Hen Dynnwr Lluniau, ffilm gan Wil Aaron, drama ddogfen am y ffotograffydd cynnar, John Thomas.
Bu helynt tros ffilmiau hefyd - bu protestiadau yn erbyn Last Tango in Paris gyda Marlon Brando, Maria Schneider a hanner pwys o fenyn.
Ymhlith ffilmiau mawr eraill y flwyddyn, roedd
Pat Garrett and Billy the Kid gan Sam Peckinpah
Al Pacino a Gene Hackman yn Scarecrow
Y Bond diweddara', Live and Let Die
Lady Sings The Blues biopic am Billie Holliday
A dwy ffilm gan Woody Allen - Play it Again, Sam a Everything You Always Wanted to Know About Sex But Were Afraid to Ask.
CHWARAEON
Y Barbariaid yn trechu Seland Newydd a Gareth Edwards yn sgorio un o'r ceisiadau gorau erioed yn y Stadiwm Cenedlaethol yng Nghaerdydd. Japan yn chwarae eu gêm rygbi gyntaf yn Ewrop - ym Mhenygraig, Y Rhondda. Rhannwyd pencampwriaeth y pum gwlad ... rhwng pum gwlad.
Red Rum yn ennill y Grand National am y tro cyntaf - hwn, mae'n debyg, fyddai'r ceffyl enwoca' erioed, wrth iddo ennill y ras deirgwaith i gyd a chael cerflun ohono yn Aintree.
Lloegr yn cael gêm gyfartal 1-1 gyda Gwlad Pwyl yn Wembley ac, oherwydd hyn, yn methu â chyrraedd rowndiau terfynol Cwpan y Byd yn 1974. Golgeidwad Gwlad Pwyl - "clown" yn ôl yr arbenigwr, Brian Clough - yn chwarae'n arwrol i'w rhwystro.
Bobby Charlton yn ymddeol o chwarae pêl-droed.
David Bedford yn torri record y byd am redeg 10,000 metr, efo'i fwstash nodweddiadol.
GWYDDONIAETH
Dyfeisiwyd offer i atal pobol rhag dwyn o siopau - roedd yn gallu sganio labeli a osodwyd ar y nwyddau.
Arwydd arall o'r amserau oedd dyfeisio offeryn i ddarganfod bomiau plastig.
Cafodd y 'Telehoist' ei ddyfeisio i symud ceir oedd wedi parcio mewn llefydd anghywir.
Cafodd 'Frosty 2' ei eni - y llo oedd yr anifail mawr cyntaf i gael ei ddatblygu o embryo oedd wedi ei rewi ac o wyau a oedd wedi eu gosod mewn buwch.
Dyfais bwysig arall oedd y 'Beltup', larwm a fyddai'n canu os nad oeddech chi wedi gwisgo eich gwregys diogelwch yn y car.
FFORDD O FYW
Helmedau yn dod yn orfodol i farchogion motobeics.
Ffasiwn - oes aur Laura Ashley efo ffrogiau Fictoraidd, blodeuog. Hefyd jîns denim gyda haul, blodau neu goed wedi eu gwnïo arnyn nhw ac esgidiau platform. Dynion - jîns wedi ffadio, trowsusau llydan iawn, cordyroi.
Diwedd yr 1100 a'r 1300 - yr Austin Allegro yn dod yn eu lle. Hefyd, cyflwynwyd y Volkswagen Passat (math newydd o gar i'r cwmni o'r Almaen) a'r Citroen GS.
Cafodd car Babs Parry-Thomas ei yrru eto ar ôl i Owen Wyn Owen ei godi o'r tywod ym Mhendein, a'i adfer.
Cafodd 424 o bobol eu lladd mewn damweiniau ffyrdd yng Nghymru - record.
Cyhoeddwyd cynlluniau ac arwyddwyd cytundeb i gael twnnel o dan y sianel rhwng Lloegr a Ffrainc.
Byddai llofruddiaethau dychrynllyd yn 1973 yn rhan o ddatblygiad gwyddonol pwysig 29 o flynyddoedd yn ddiweddarach. Tan 2002, doedd neb yn gwybod pwy lofruddiodd y merched ifanc, Sandra Newton, Geraldine Hughes a Pauline Floyd ger Llandarsi. Yna, defnyddiwyd technoleg DNA a chodwyd corff dyn o'r enw Joe Kapper i brofi mai ef oedd y llofrudd. Roedd wedi marw yn 1990 yn 49 oed.
Ton wres yn bwrw Prydain. Arth Wen o'r enw Sam yn Zoo Regent's Park yn ei gweld hi'n galed. Ym mis Awst, cafwyd y diwrnod poethaf ers 20 mlynedd yn Llundain - tymheredd o 31 gradd Celsiws.
Gwnaed Ionawr 1 yn Wyl Banc swyddogol.
Prisiau - dau blot adeiladu yn Abersoch am £34,000 yr un, roedd clert/teipydd yng Ngheredigion yn gallu ennill rhwng £936 a £1530 y flwyddyn, gallech gael set deledu ddu a gwyn 24" am £59.75 yn Rumbelows. Cododd pris galwadau ffôn i 2 geiniog am dri munud (lleol) a 2 geiniog am 15 eiliad (pell) a chododd siopau Fine Fare bris ffowlyn i 20c y pwys.
MARWOLAETHAU 1973
Marwolaethau
Y nofelydd, Elena Puw Morgan - awdur Y Graith ac Y Wisg Sidan, sydd bellach wedi eu troi'n gyfresi teledu.
Syr David Hughes Parry, arweinydd y pwyllgor a wnaeth yr adroddiad am Statws yr Iaith Gymraeg.
Melville Richards, Prifysgol Bangor, yr arbenigwr ar enwau llefydd.
J.O. Williams - un o gyd-awduron Llyfr Mawr y Plant.
Donald Peers, y canwr o Gymru.
Yr arlunydd, Picasso.
Lyndon Johnson, cyn-Arlywydd yr Unol Daleithiau.
David Ben-Gurion, Prif Weinidog cyntaf Israel.
Pablo Casals, y soddgrythydd.
Jimmy Clitheroe - y Clitheroe Kidd. Roedd yn 4'2" ac yn actio plentyn.
Betty Grable, y ddawnswraig a'r actores gyda'r coesau miliwn doler.
Yr awdures boblogaidd, Nancy Mitford.
Jack Hawkins, yr actor.
Edward G. Robinson - actor gangster.
Wilfred Rhodes, y cricedwr.
JRR Tolkien, awdur Lord of the Rings.
Y dramodydd, Noel Coward.
|
|
|
|
|
[an error occurred while processing this directive]
[an error occurred while processing this directive]
[an error occurred while processing this directive]
|
Ìý
Ìý