 |
 |
|
Dyma 1984
Y penawdau, y pethau, y bobl... |
|
|
|
Arthur Scargill
Clicwch ar bwnc:
Cymru
Y Byd
Cerddoriaeth
Celfyddydau
Ffilmiau
Teledu a Radio
Chwaraeon
Gwyddoniaeth
Ffordd o Fyw
Marwolaethau
CYMRU
Roedd Streic y Glowyr yn gysgod tros y flwyddyn gyfan. Dechreuodd ym mis Mawrth a pharhau i mewn i 1985, er bod pyllau Cymru i ddechrau wedi pleidleisio yn erbyn. Roedd golygfeydd dramatig wrth i'r streicwyr geisio rhwystro eraill rhag torri'r streic (126 erbyn diwedd y flwyddyn yn y De a gweithlu'r Parlwr Du yn y Gogledd). Roedd rhengoedd bygythiol o lorïau'n rhuthro i lawr yr M4. Datblygodd grwpiau cefnogi ar draws Cymru ac, yn arbennig, ymhlith gwragedd y glowyr. Yng ngolwg y streicwyr roedd hi'n frwydr i'r pen am ddyfodol pyllau a chymunedau.
Yn niwedd y flwyddyn y daeth y digwyddiad gwaetha' o'r cyfan, pan gafodd gyrrwr tacsi o'r enw David Wilkie ei ladd wrth yrru glöwr i'w waith. Roedd dau streiciwr o Gwm Rhymni, Dean Hancock a Russell Shankland, wedi taflu postyn concrit at y car o bont oedd yn croesi'r ffordd. Fe fydden nhw'n wynebu achos o lofruddiaeth yn 1985...
Roedd yna helynt ac anghydfod yn y byd amaeth hefyd wrth i'r Undeb Ewropeaidd gyflwyno cwotâu llaeth. Roedd hynny'n taro'n arbennig o galed yn Nyfed lle'r oedd 4,000 o gynhyrchwyr llaeth. Bu protestiadau chwyrn.
Ar ôl protestio hir gan weithwyr fel Dr Carl Clowes a Menna Jones ac ar ôl ympryd gan aelodau Cymdeithas yr Iaith, cyhoeddodd Awdurdod Iechyd Gwynedd bolisi iaith.
Agorwyd pwerdy trydan Dinorwig - gyda'i dwneli a'i bibellau wedi eu cloddio i grombil mynydd Elidir Fawr o dan rwbel Chwarel Dinorwig yn Llanberis.
Trodd ffrindiau a chyfeillion allan ar hyd strydoedd Borth, Ceredigion, i groesawu'n ôl Hywel Lloyd ar ôl iddo fod yn wystl yn nwylo rhengoedd UNITA am 3 mis yn Angola.
Dafydd Wigley yn ymddiswyddo fel Llywydd Plaid Cymru. Rhwyg o fewn Plaid Cymru wrth ddewis olynydd a Dafydd Elis Thomas (chwith) yn curo Dafydd Iwan (o'r adain fwy traddodiadol).
Ar ôl marwolaeth yr AS Ioan Evans, daeth Ann Clwyd yn aelod Llafur tros Gwm Cynon mewn isetholiad. Hi oedd yr unig AS benywaidd yng Nghymru ar y pryd.
Cafwyd daeargryn ym Mhen LlÅ·n ac Arfon yn mesur 5.5 ar y raddfa Richter - y mwya' yng Nghymru yn ystod y ganrif.
Yn Eisteddfod Genedlaethol Llanbedr Pont Steffan crëwyd CYD (Cyngor y Dysgwyr) i ddod â dysgwyr a siaradwyr Cymraeg at ei gilydd. Yr ysbrydoliaeth oedd erthygl gan yr Athro Bobi Jones.
Y BYD
Streic y glowyr oedd prif ddigwyddiad y byd gwleidyddol trwy wledydd Prydain hefyd. Cafwyd gwrthdaro arbennig o ffyrnig mewn llefydd fel Orgreave yn Swydd Efrog. Ar un ochr, roedd Margaret Thatcher ac Ian McGregor, Cadeirydd y Bwrdd Glo; ar y llall, arweinydd y glowyr, Arthur Scargill. Ond creodd glowyr Swydd Nottingham undeb newydd a pharhau i weithio.
Saethwyd plismones o'r enw Yvonne Fletcher yn farw gan ergyd a daniwyd o Lysgynhadaeth Libya yn Llundain. Bu'r heddlu'n cynnal gwarchae ar yr adeilad am 11 niwrnod, nes ei ruthro.
Prif Weinidog India, Indira Gandhi yn cael ei llofruddio gan ddau warchodwr heddwch Sikh. Roedd hi wedi gorchymyn ymosod ar Deml Aur Amritsar, un o lecynnau mwya' sanctaidd y Sikhiaid. Bu terfysgoedd mawr yn New Delhi gan achosi marwolaeth 2,700 o Sikhiaid diniwed.
Bu farw Yuri Andropov, Arlywydd yr Undeb Sofietaidd a daeth Konstantin Chernenko yn ei le. Ond ail-etholwyd Ronald Reagan yn yr Unol Daleithiau o fwyafrif mawr.
Cytundeb yn cael ei arwyddo rhwng Prydain a China yn Beijing yn sicrhau fod Hong Kong yn cael ei drosglwyddo gan Brydain yn ôl i China erbyn 1997.
Iran yn cyhuddo Irac o ddefnyddio arfau cemegol yn y rhyfel rhwng y ddwy wlad.
Ym mis Hydref, mentrodd yr IRA ar eu cyrch mwya' beiddgar eto wrth geisio lladd y Prif Weinidog ac aelodau o'i chabinet yn y Grand Hotel yn Brighton adeg Cynhadledd y Ceidwadwyr. Lladdwyd pedwar a pharlyswyd gwraig un o brif gefnogwyr Margaret Thatcher, Norman Tebbit.
Cafwyd cam arall tuag at greu cyfranddaliadau i'r werin wrth i gwmni ffôns BT gael ei breifateiddio.
Tynnwyd sylw at newyn yn Ethiopia, lle'r oedd tua 5.8 miliwn o bobol mewn peryg o farw o newyn. Arweiniodd hyn at ymgyrch godi arian gan enwogion pop, o dan yr enw Band Aid.
Enillwyd y Wobr Nobel am Heddwch gan yr Archesgob Tutu, ymgyrchydd tros hawliau i bobol groenddu yn Ne Affrica.
CERDDORIAETH
Yn Gymraeg ...
Penderfynodd Hefin Huws sef prif leisydd y band Maffia Mr. Huws adael, ond roedd y grŵp yn parhau.
Nid felly'r band Doctor a ddaeth i ben ar ôl tua phum mlynedd.
Roedd yna gasetiau cynta' gan ddau fand dylanwadol - Steve Eaves a'i Driawd a Y Brodyr. Roedd Steve Eaves hefyd wedi golygu llyfr o eiriau caneuon pop Cymraeg, Y Trên Olaf Adref.
Daeth Gŵyl Werin Dolgellau i ben am y tro oherwydd "diffyg brwdfrydedd" aelodau'r pwyllgor.
Dyma rai o enillwyr Gwobrau Sgrech:
Prif Grŵp - Maffia Mr Huws
Prif Grŵp Gwerin - Bwchadanas
Prif Ganwr - Meic Stevens
Caset/sengl gorau - Y Brodyr
Record hir - Dal i Gredu gan Y Ficar
ac yn Saesneg...
Tu allan i Gymru, roedd y grŵp Frankie Goes To Hollywood yn hynod o lwyddiannus gan gyrraedd rhif 1 yn y siartiau gyda'u tair record cynta'. Arhosodd Relax yn y 40 ucha' am 42 wythnos.
Bob Geldof a'r ymgyrch Band Aid yn cyhoeddi sengl Do They Know it's Christmas er mwyn codi arian i helpu lleddfu'r newyn yn Ethiopia.
Daeth Madonna yn enwog am y tro cynta' - yn enwedig ar ôl cyhoeddi Like a Virgin.
Collodd Rick Allen, drymiwr y band Def Leppard ei fraich mewn damwain car. Ond fe gariodd ymlaen i ddrymio gyda'r llall.
Yr Herreys o Sweden yn ennill Cystadleuaeth yr Eurovision gyda'r gân Diggi-loo diggi-ley. Gyda'ch gilydd nawr ...
Dyma rifau 1 y flwyddyn:
Pipes Of Peace - Paul McCartney
Relax - Frankie Goes To Hollywood
99 Red Balloons - Nena
Hello - Lionel Richie
The Reflex - Duran Duran
Wake Me Up Before You Go Go - Wham!
Two Tribes - Frankie Goes To Hollywood
Careless Whisper - George Michael
I Just Called To Say I Love You - Stevie Wonder
Freedom - Wham!
I Feel For You - Chaka Khan
I Should Have Known Better - Jim Diamond
The Power Of Love- Frankie Goes Tro Hollywood
Do They Know it's Christmas - Band Aid
CELFYDDYDAU
Cafodd Gŵyl Jazz Aberhonddu ei chynnal am y tro cynta'. Ei nodwedd amlyca' oedd digwyddiadau ar y stryd a chyngherddau o dan doeon cynfas.
Roedd yna broblemau ariannol mawr yng Nghwmni Theatr Cymru, gyda'r actorion yn galw ar i'r penaethiaid ymddiswyddo.
Ymddeolodd y canwr opera Syr Geraint Evans o ganu yn Covent Garden ar ôl 36 o flynyddoedd. Ef oedd prif faritôn y cwmni.
Cafodd yr Eisteddfod Genedlaethol yn Llanbedr Pont Steffan Babell Lên newydd a chafodd honno groesawu enillwyr y prif wobrau - Aled Rhys Wiliam (Y Gadair), John Roderick Rees (Y Goron) a John Idris Owen (Y Fedal Ryddiaith).
R. Cyril Hughes oedd enillydd Gwobr Goffa Daniel Owen gyda'i drydedd nofel am Gatrin o Ferain, Castell Cyfaddawd. Ond roedd un beirniad o blaid gwobrwyo Wiliam Owen Roberts am ei nofel fwy beiddgar, Bingo!
Enillwyd y Goron yn Eisteddfod yr Urdd yr Wyddgrug gan Angharad Jones, awdur y nofel Y Dylluan Wen wedi hynny. Doedd dim cadeirio.
Cafodd cartwnau Snoopy a Charlie Brown eu cyfieithu i'r Gymraeg gan Roger Boore, a'u cyhoeddi gan ei wasg, Gwasg y Dref Wen.
TELEDU A RADIO
Dangoswyd nifer o gartŵnau Prydeinig ar sianeli cêbl yn America, gan gynnwys arwr S4C, Superted. Cafodd cartŵn cwmni Siriol fedal arian hefyd mewn gŵyl yn Efrog Newydd.
Siân Lloyd, 25, y ddarpar-ferch dywydd, yn cael swydd prif gyflwynwraig newydd S4C. Gyda llaw, roedd cyflog Ysgrifennydd yno rhwng £5,000 a £6,500.
Gwrthododd criw ffilmio barhau gyda rhaglen ym Mhlasty Nanteos ger Aberystwyth ar ôl honni fod ysbrydion yno.
Carreg filltir i Pobol y Cwm - pennod gynta' y gyfres newydd oedd y 300fed. Dyma'r gyfres hiraf o'i bath i'r ÃÛÑ¿´«Ã½ yn Gymraeg neu Saesneg.
Daeth cyfnod i ben i deledu plant yn Saesneg, gyda diwedd y gyfres Crackerjack - roedd rhai fel Eamon Andrews, Leslie Crowther, Ed Stewart a Michael Aspel wedi ei chyflwyno.
Ond roedd rhaglenni newydd fel yr A-Team o America (gyda'r cawr Mr T yn un o'r prif gymeriadau), Friends (y gynta' o nifer o gomedïau llwyddiannus o America), Crimewatch UK (yn rhoi sylw i droseddau, er mwyn ceisio'u datrys) a'r rhaglen natur, Living Planet.
FFILMIAU
Y ffilm Gymraeg, Aderyn Papur, yn ennill y brif wobr, Ysbryd yr Å´yl, yn yr Å´yl Ffilm a Theledu Geltaidd. Stephen Bayley oedd y cyfarwyddwr.
Yr actores Gymraeg Siân Phillips, a oedd yn enwog am ei gwaith teledu fel I,Claudius a Tinker, Tailor, Soldier, Spy yn actio yn y ffilm gwlt wyddonol, Dune.
Dyma'r flwyddyn y clywyd Arnold Schwarzenegger yn dweud y geiriau "I'll be baaack" yn y ffilm hynod o lwyddiannus, Terminator. Roedd yn actio android.
Comedi fwya' llwyddiannus y flwyddyn oedd Beverly Hills Cop, gydag Eddie Murphy. Ond heb unrhyw amheuaeth ffilm fwya' llwyddiannus y flwyddyn oedd Ghostbusters am griw o ymladdwyr ysbrydion.
Rhai o'r ffilmiau eraill ddaeth i'r amlwg yn 1984 oedd Amadeus (am y cerddor Mozart). Hi enillodd Oscar am y ffilm orau. Roedd yna ffilmiau masnachol iawn eraill hefyd, fel Gremlins, The Karate Kid a'r cynta' yn y gyfres gomedi Police Academy.
CHWARAEON
Enillodd Ian Rush 'Esgid Aur' Ewrop am sgorio'r nifer mwya' o goliau yn un o'r prif gynghreiriau - yr unig Gymro i wneud hynny erioed. Torrodd record goliau ei glwb, Lerpwl, ar yr un pryd. Daeth hefyd yn Bersonoliaeth Chwaraeon y Flwyddyn yng Nghymru.
Llwyddodd Lerpwl i ennill Cwpan Ewrop unwaith eto trwy guro Roma yn y rownd derfynol.
Cymdeithasau pêl-droed Lloegr a'r Alban yn penderfynu rhoi terfyn ar Bencampwriaeth Pêl-Droed Gwledydd Prydain. Hyn yn ergyd fawr ariannol i Gymdeithas Pêl-Droed Cymru. Yn eironig, Gogledd Iwerddon a enillodd y Bencampwriaeth olaf.
Cymru yn bowlio'r Gamp Lawn ym Mhencampwriaeth Bowlio gwledydd Prydain.
Gareth Brown o Gaerdydd yn creu hanes ym myd athletau yng Nghymru trwy fod y Cymro cynta' i redeg milltir mewn llai na 4 munud ar dir Cymru.
Y Cymro Neil Doughty yn ennill y Grand National ar gefn Hallo Dandy.
Yr un dau a enillodd brif wobrau tennis Wimbledon ag yn 1983 - John McEnroe a Martina Navratilova.
Doedd yr Undeb Sofietaidd nac 13 o wledydd Comiwnyddol eraill ddim yn cymryd rhan yn y Gêmau Olympaidd yn Los Angeles. Carl Lewis o'r Unol Daleithiau oedd yr arwr gyda phedair medal aur yn y rasys byr a'r naid hir. Roedd yna fedalau aur i dri enw mawr o Loegr - Sebastian Coe (1500 metr), Daley Thompson (Decathlon) a Tessa Sanderson (y bicell).
Daeth Jayne Torvill a Christopher Dean yn enwog yn Olympics y Gaeaf yn Sarajevo wrth gael marciau llawn gan rai beirniaid am eu perfformiad o'r Bolero yn y gystadleuaeth ddawnsio ar rew.
Ffrainc a enillodd bencampwriaeth bêl-droed Ewrop gan guro'r Eidal yn y rownd derfynol.
GWYDDONIAETH A THECHNOLEG
Roedd ymchwilwyr o Gaerdydd wedi cyfrannu at ddatblygu dull o drin distroffi'r cyhyrau.
Erbyn diwedd y flwyddyn, cyhoeddwyd fod 184 o bobol yng ngwledydd Prydain yn diodde' o'r clefyd newydd AIDS.
Roedd cemegau'n stori wleidyddol, gydag Iran yn cyhuddo Irac o ddefnyddio arfau cemegol yn ei herbyn a ffrwydrad ffatri gemegau Bhopal yn yr India yn lladd 2,000 yn syth a 6,000 wedyn.
Llwyddodd dau ofodwr o'r Unol Daleithiau i gerdded yn rhydd yn y gofod am y tro cynta'.
Daeth yr Apple Mac ar werth - y cyfrifiadur personol cynta' i ddefnyddio llygoden.
FFORDD O FYW
1984 oedd y flwyddyn ola' i bobol Prydain ddefnyddio'r darn arian hanner ceiniog a phapur £1.
Daeth sgidiau rolio yn boblogaidd unwaith eto, yn sgîl ffilm o'r enw Rollerboogie. Tuedd newydd oedd discos rolio.
Ddechreuodd pawb brynu 'Filofax', sef y dyddiadur bach cyfleus i storio pob math o ffeithiau. Roedden nhw'n cael eu defnyddio gan un arall o ffenomenâu y cyfnod Thatcheraidd, yr yuppie - ifanc ac ar y ffordd lan.
Gyda phrotestiadau CND ac ati yn y gwynt, tarodd y dylunydd Katherine Hammett ar y syniad o roi sloganau ar grysau-T, a dyna ffasiwn newydd wedi dechrau.
Teganau mawr y flwyddyn oedd y Care Bears oedd yn byw yng ngwlad Care-A-Lot. Ooooo. I'r bechgyn (yn benna'), fe ddaeth beiciau BMX.
Roedd y gêm gyfrifiadur ddiweddara' yn llawer llai heddychlon - roedd Dungeons and Dragons yn ffordd o fyw i rai ac yn ddirgelwch i bawb arall.
Roedd chwyldro ar droed yn Nyffryn Teifi, wrth i gwmni cyfieithu Trosol ddefnyddio peiriannau ffacsimili i dderbyn gwaith o Goleg y Brifysgol, Llanbed. Roedd y peiriant ffacs wedi cyrraedd.
Dechreuodd awyrennau Virgin Atlantic hedfan ar draws yr Iwerydd, yn sialens i'r cwmnïau awyrennau mawr.
Cafwyd y newid mwya' i'r system arholiadau yng ngwledydd Prydain ers blynyddoedd. Aeth yr hen Lefel-O a'r CSE a daeth y TGAU sydd gyda ni heddiw.
Daeth peryglon y mathau newydd cryf o lud i'r amlwg wrth i Stuart Williams fynd i'r tÅ· bach yng Nghaerffili. Roedd rhywun wedi rhoi superglue ar y sedd, a bu raid iddo fynd i'r ysbyty i gael ei rhyddhau.
MARWOLAETHAU
Yr enw mwya' i farw yn 1984 oedd yr actor o Bontrhydyfen, Richard Burton. Yn ôl rhai, dyma'r actor Cymreig gorau erioed ond, yn ôl eraill, doedd e ddim wedi cyflawni'i botensial.
Roedd y pianydd jazz Dill Jones yn enwocach yn yr Unol Daleithiau nag yn ei hen gartre' yng Ngheredigion. Cyn marw, roedd wedi recordio cyfres o ganeuon gyda'r clarinetydd, Wyn Lodwick.
Cymro arall oedd Tommy Cooper, a anwyd yng Nghaerffili ac a ddaeth yn enwog am ei driciau hud a lledrith comig, y fez coch ar ei ben a'i ddywediad, "Jus' like that".
Fe fu farw un o ddigrifwyr enwoca' Lloegr hefyd - Eric Morecambe. Cafodd drawiad ar y galon yn union ar ôl gorffen gwneud sioe fyw yn Tewkesbury. Gadawodd ei bartner comedi, Ernie Wise.
Ymhlith y marwolaethau eraill, roedd:
Y bardd Gerallt Jones, tad Dafydd Iwan ac un o feibion Bois y Cilie.
T.G. Walker, yr arbenigwr adar.
Marvyn Gaye, y cerddor Soul ac R&B, canwr Through the Grapevine.
J.B Priestley, yr awdur a'r dramodydd.
Johnny Weissmuller, y nofiwr a ddaeth i actio Tarzan.
Luke Kelly, y cerddor o Wyddel, un o'r Dubliners.
Count Basie, un o gewri'r byd jazz.
John Betjeman, Bardd y Frenhines, ac un o hoff feirdd Middle England.
Leonard Rossiter, actor Rising Damp a The Rise and Fall of Reginald Perrin.
Sam Peckinpah, y cyfarwyddwr ffilmiau.
|
|
|
|
|
[an error occurred while processing this directive]
[an error occurred while processing this directive]
[an error occurred while processing this directive]
|
Ìý
Ìý