 |
 |
|
Dyma 1992
Y penawdau, y pethau, y bobl... |
|
|
|
Dwy o brif gymeriadau'r gyfres boblogaidd Absolutely Fabulous ar ÃÛÑ¿´«Ã½1
Clicwch ar bwnc:
Cymru
Y Byd
Cerddoriaeth
Celfyddydau
Ffilmiau
Teledu a Radio
Chwaraeon
Gwyddoniaeth
Ffordd o Fyw
Marwolaethau
CYMRU
Sioc fwya'r etholiad cyffredinol yng Nghymru oedd fod Geraint Howells wedi colli yng Ngheredigion a Cynog Dafis yn dod o'r pedwerydd lle i ennill tros glymblaid o Blaid Cymru a'r Blaid Werdd - yr aelod gwyrdd swyddogol cynta' yn NhÅ·'r Cyffredin.
Corff o'r enw Chwarae Teg yn cael ei sefydlu gyda'r bwriad o greu gwell cyfleoedd gwaith i ferched.
Swyddfa'r Pasport yn cymryd ceisiadau am basport yn y Gymraeg am y tro cynta'.
Daeth cylchgrawn Y Faner i ben ar Ebrill 14, ar ôl cael ei gyhoeddi bob wythnos ers 1859 - Baner ac Amserau Cymru oedd ei hen enw. Hafina Clwyd oedd y golygydd ola'.
Wedi bod yng ngharchar am chwe blynedd, rhyddhawyd y ddau frawd o ardal Gastell Nedd, Paul a Wayne Darvell a oedd wedi cael eu cyhuddo ar gam o o ladd perchennog siop ryw, Sandra Phillips, yng nghanol ddinas Abertawe.
Denwyd tua 2 filiwn o bobl i Lyn Ebwy i Ŵyl Gerddi Cymru 1992 - ymgais i weddnewid hen safle gwaith dur. Roedd yn rhan o gyfres o ddigwyddiadau o'r fath trwy wledydd Prydain. Costiodd £50 miliwn. Mae canolfan siopa yno erbyn hyn.
Sefydlwyd gorsaf radio ddwyieithog gymunedol gynta' Cymru wrth i Radio Ceredigion ddechrau darlledu o'r Hen Ysgol Gymraeg yn Aberystwyth. Roedd yr orsaf yn dibynnu ar wirfoddolwyr. Dilynwyd hi gan Radio Maldwyn yn Y Drenewydd.
Ar ôl ymgyrchu hir, dechreuwyd adeiladu ail bont tros aber afon Hafren.
Sefydlwyd cangen o Merched y Wawr yn Nolafon, Patagonia.
Ar ôl sychder yn yr haf, cafwyd llifogydd gwael ar draws Cymru ym mis Rhagfyr. Boddodd un dyn yn afon Ogwen ger Bethesda.
Y BYD
Y Ceidwadwyr yn ennill yr etholiad cyffredinol gyda John Major yn Brif Weinidog. Y Cymro Neil Kinnock, yn ymddiswyddo o fod yn arweinydd y Blaid Lafur ar ôl colli am yr ail dro.
Yn ddiweddarach yn y flwyddyn, daeth dechrau'r diwedd i'r Ceidwadwyr hefyd. Wnaethon nhw ddim adfer eu poblogrwydd ar ôl i'r bunt gael ei thaflu allan o'r drefn ariannol Ewropeaidd, gan achosi chwyddiant mawr am gyfnod.
Cafodd y Frenhines "annus horribilis" gyda chwalfa priodas ei mab, Charles, a'r Dywysoges Diana a gyda thân mawr yng Nghastell Windsor.
Chwalodd yr hen Iwgoslafia yn derfynol, gyda nifer o weriniaethau bychain yn cyhoeddi eu hannibyniaeth - a dyma ddechrau helynt a rhyfel ethnig a greodd anhrefn yn yr ardal am weddill y ganrif.
Roedd hadau rhyfel arall wedi'u plannu yn Affganistan wrth i luoedd Moslemaidd gipio'r brifddinas, Kabul, gan arwain y ffordd at lywodraeth eithafol Y Taliban.
Daeth y rhyfel cartref yn El Salvador i ben gydag arwyddo cytundeb heddwch yn Ninas Mexico. Roedd wedi para 12 mlynedd a lladd o leia' 75,000.
Arwyddwyd cytundeb Maastricht a greodd yr Undeb Ewropeaidd fel y mae heddiw a dechreuodd blynyddoedd o gecru mewnol o fewn y Blaid Geidwadol.
Cafwyd terfysg mewn dinasoedd ar draws yr Unol Daleithiau ar ôl cael plismyn gwyn yn ddieuog o gam-drin dyn croenddu o'r enw Rodney King yn Los Angeles - er eu bod wedi cael eu ffilmio yn gwneud hynny.
Penderfynodd Eglwys Lloegr ganiatáu i fenywod gael eu hurddo'n offeiriaid. Byddai'r Eglwys yng Nghymru'n dilyn ym mhen hir a hwyr.
Ddiwedd y flwyddyn, etholwyd Bill Clinton yn Arlwydd yr Unol Daleithiau gan ddisodli George Bush. Hynny mewn blwyddyn pan oedd Bush wedi taflu i fyny tros Ymerawdr Japan a'i ddirprwy Dan Quayle wedi dweud wrth blant ysgol fod 'e' ar ddiwedd 'potato'.
CERDDORIAETH
Yn Gymraeg ...
Cyhoeddodd band Y Cyrff eu record orau eto - yn ôl y beirniaid - a chyhoeddi eu bod yn dod i ben. Un o'r caneuon oedd Cymru Lloegr a Llanrwst.
Y band o Gaerdydd, Hanner Pei, yn cyhoeddi eu 3ydd caset - Vibroslap. Matthew Glyn yn brif leisydd. Un o enwau newydd eraill y flwyddyn oedd Tips Wyn Gruffydd, gyda Dylan Ebenezer yn un o'r aelodau.
Cafodd Hogia Llandegai ail fywyd, gyda'u record Mw Mw Molly Lloyd ar frig siartiau Cytgord.
Atgyfodwyd gŵyl werin Dolgellau dan yr enw Sesiwn Fawr a chyrhaeddodd Gŵyl y Cnapan ei hanterth gydag ymddangosiad y Wolfe Tones ... ond roedd dirywiad ar y ffordd wrth i'r pwyllgor benderfynu ceisio prynu safle a symud yr ŵyl o ganol pentre' Ffostrasol.
Yn Saesneg ...
Rhyddhawyd albym cynta'r band roc o Went, y Manic Street Preachers.
Y sengl November Rain gan Guns n' Roses yw'r gân hiraf i gyrraedd y 'Top 20' wrth bara 8 munud a 57 eiliad. Y fideo i'r gân yn costio mwy na $1miliwn i'w wneud - y druta' erioed.
Dechrau gyrfa cerdorol pobl a bandiau dylanwadol iawn dros yr 20 mlynedd diwethaf megis- Snoop Doggy Dogg, Weezer, Blink 182, Korn ac un o'r bandiau mwya' oll, Oasis.
Ar lefel wahanol, daeth Take That a Robbie Williams i'r amlwg hefyd ac aeth Madonna heibio i'r Beatles am nifer ei recordiau llwyddiannus. Gwerthodd ei halbwm Erotica 2 filiwn o gopïau - roedd y ffaith ei bod hi wedi ymddangos yn noeth mewn llyfr o'r enw Sex hefyd yn help.
Dyma rifau 1 y flwyddyn:
Rhifau 1
Goodnight Girl - Wet Wet Wet
Stay - Shakespear's Sister
Deeply Dippy - Right Said Fred
Please Don't Go - K.W.S
Abba-esque - Erasure
Ain't No Doubt - Jimmy Nail
Rhythm Is A Dancer - Snap!
Ebeneezer Goode - The Shamen
Sleeping Seattle - Tamsin Archer
End Of The Road - Boyz II Men
Would I Lie To You - Charles and Eddie
I Will Always Love You - Whitney Houston
CELFYDDYDAU
Y darpar brifardd - Ceri Wyn Jones - a enillodd Gadair Eisteddfod yr Urdd yn Rhuthun. Aeth y Goron i Sian Wyn Jones a'r Fedal Lenyddiaeth i Huw Lloyd Powell Davies. Cyflwynwyd gwobr goffa John a Ceridwen Hughes am y tro cynta' i weithiwr ieuenctid.
Yn Aberystwyth yr oedd yr Eisteddfod Genedlaethol, ar dir gyda chysylltiadau â Dafydd ap Gwilym. Aeth y Gadair i Idris Reynolds am yr ail dro, y Goron i Cyril Jones a'r Fedal Ddrama i ddysgwraig o'r enw Pam Palmer. Ond yr uchafbwynt llenyddol - a'r un a greodd fwya' o drafod - oedd Robin Llywelyn, Portmeirion, yn ennill y Fedal Ryddiaith gyda nofel Seren Wen ar Gefndir Gwyn.
Yn yr un Eisteddfod, aeth y prif wobrwyon celf i ddau enw a fyddai'n dod yn adnabyddus iawn, y crefftwr tecstilau Cefyn Burgess a'r arlunydd Shani Rhys James. Byddech wedi gallu prynu ei lluniau hi am gannoedd; maen nhw bellach yn costio cymaint â £30,000.
Roedd yna ddwy ddrama ddadleuol - perfformiad o Exelcsior gan Saunders Lewis (a oedd wedi arwain at achos enllib yn yr 1960au) a fersiwn fodern Gareth Miles o chwedl Branwen, Dyrnod Branwen.
Daeth y boicot celfyddydol yn erbyn De Affrica i ben ac un o'r cynta' i fynd yno oedd y canwr, Paul Simon.
Ymhlith llyfrau'r flwyddyn yn Saesneg roedd y gyfrol ddylanwadol am berthynas y rhywiau - Men Are from Mars, Women Are from Venus gan John Gray a Diana: The Real Story, y gyfrol gan Andrew Morton a ddadlennodd faint y rhwyg rhwng y Tywysog Charles a'i wraig.
Enillydd y wobr Nobel am Lenyddiaeth oedd y bardd o'r Caribï, Derek Walcott. Roedd wedi bod am gyfnod preswyl yng Nghymru a llyfr amdano wedi'i sgrifennu gan y darlithydd Saesneg, Ned Thomas.
Roedd drama'r Mousetrap gan Agatha Christie yn dathlu 40 mlynedd di-dor yn un o theatrau'r West End yn Llundain.
TELEDU A RADIO
Ffilm deledu'r flwyddyn yn Gymraeg oedd Y Beicar, gyda Bryn Fôn yn brif gymeriad.
Dathlodd Pobol y Cwm ei 1,000fed rhifyn.
Roedd dwy gyfres glasurol Gymraeg yn cael eu ffilmio - Lleifior, o nofelau poblogaidd Islwyn Ffowc Elis a fersiwn o William Jones gan T. Rowland Hughes.
Roedd hi'n flwyddyn fawr i'r gyflwynwraig Angharad Mair wrth iddi redeg marathon Berlin mewn llai na thair awr a chadarnhau ei gyrfa newydd ym myd y rasys rhedeg pell.
A'r ferch dywydd o Gastell-nedd, Sian Lloyd, a ddewisiwyd yn ferch dywydd orau'r byd o blith 50 o wledydd.
Cafwyd cyfres ddrama newydd, Glan Hafren, ar S4C, yn ceisio manteisio ar boblogrwydd cyfresi ysbyty.
Daeth un o gomedïauu mwya' llwyddiannus a nodweddiadol y 90au i'r sgrîn yn Saesneg - Absolutely Fabulous, gan Jennifer Saunders, a hithau a Joanna Lumley yn actio dwy wraig ganol oed falch a gwastraffus.
Daeth y cyflwynydd pengoch, Chris Evans, yn enwog hefyd gyda'i sioe fore fanic, Big Breakfast.
Ond methiant mawr oedd ymdrech ddiweddara'r ÃÛÑ¿´«Ã½ at opera sebon - daeth Eldorado i ben ar ôl ychydig fisoedd, er ei bod hi wedi ei ffilmio ar set foethus yn Sbaen.
FFILMIAU
Cyhoeddwyd y ffilm Hedd Wyn, a fyddai wedyn yn cael ei henwebu am Oscar. Huw Garmon oedd yn y brif ran.
Anthony Hopkins yn ennill Oscar am ei ran yn actio'r seicopath Hannibal 'The Cannibal' Lecter yn y ffilm Silence of the Lambs.
Dyma'r flwyddyn y daeth miliynau o bobol ifanc i siarad yn 'cool' wrth ddynwared y ddau gymeriad gwallgo, Wayne a Garth, arwyr y ffilm Wayne's World.
Ffilm gwlt arall oedd Reservoir Dogs a roddodd enwogrwydd anferth i'r cyfarwyddwr Quentin Tarentino gyda'i thrais digyfaddawd. Roedd wedi ei gwneud mewn pum wythnos ar gyllideb o ddim ond $1.5 miliwn.
Ffilm y plant oedd ÃÛÑ¿´«Ã½ Alone 2 a'r ffilm wleidyddol oedd Malcolm X gan Spike Lee am yr ymgyrchydd hawliau dynol.
CHWARAEON
Roedd siom i'r rhedwr 110m tros y clwydi, Colin Jackson, yn y Gemau Olympaidd ym Marcelona - er mai'r Cymro oedd y ffefryn a deiliad record y byd,daeth yn seithfed ar ôl taro clwyd yn y ras 110m tros y clwydi uchel. Ond llwyddodd Tanni Grey Thompson i ennill mwy o fedalau na'r un Cymro neu Gymraes erioed gan ennill aur yn y 100 medr, 200 medr, 400 medr a 500 medr i gadeiriau olwyn.
Er mai joci ail-ddewis oedd Carl Llewellyn ar gyfer râs geffylau y Grand National, enillodd y joci o Sir Benfro ar Party Politics.
Roedd morwr o Bwllheli, Richard Tudor, yn gapten ar un o'r cychod hwylio mewn ras 28,000 o filltiroedd rownd y byd.
Dim ond am fod Iwgoslafia wedi chwalu y cafodd Denmarc le yn rowndiau terfynol Pencampwriaeth Ewrop yn Sweden - ond nhw enillodd yn y diwedd.
Roedd 1992 yn flwyddyn mawr i glwb pêl-droed Wrecsam wrth iddynt guro Pencampwyr y Adran Gyntaf, Arsenal yn nrhydedd rownd Cwpan yr FA o 2-1 er fod y clwb yn dioddef yn y 4edd Adran. Mickey Thomas sgoriodd y gynta' ac yntau'n 37 oed. Ond cyhoeddodd hen arwr arall, Joey Jones, ei fod yn ymddeol.
Cafwyd y gêm rygbi ryngwladol gynta' erioed rhwng menywod Cymru a menywod Lloegr yn y Stadiwm Cenedlaethol.
Daeth yr Uwch Gynghrair pêl-droed i fod, wrth i'r prif glybiau fynnu rhagor o arian a sylw.
Ffurfiwyd Cynghrair Pêl-droed Cenedlaethol i Gymru ar gyfer y rhan fwya' o'r prif dimau - ond roedd rhai, gan gynnwys clybiau cynghrair Lloegr - yn mynnu dal i chwarae dros y ffin.
Cafodd y paffiwr pwysau trwm Mike Tyson garchar am chwe blynedd am dreisio brenhines harddwch o'r enw Desiree Washington.
Roedd yna fuddugoliaethau i Gymru wrth i Robbie Regan o'r Coed Duon ddod yn bencampwr paffio pwysau plu Ewrop ac wrth i Steve Cousins ennill pencampwriaeth sglefrio ar ia gwledydd Prydain. Roedd y Saeson wrth eu bodd hefyd - enillodd Nick Faldo Bencampwriaeth Golff Agored Prydain tra'r aeth Nigel Mansell â hi yn y Bencampwriaeth Fformiwla 1.
Andre Agassi a enillodd bencampwriaeth y dynion yn Wimbledon - aeth teitl y merched i Stefi Graf. Yn ddiweddarach, priododd y ddau.
GWYDDONIAETH A THECHNOLEG
Cadarnhaodd Cymru ei lle yn un o brif gynhyrchwyr peiriannau ceir y byd - gan gynhyrchu peiriannau ar gyfer y Toyota Carina, y Ford Fiesta XR2 a'r RS.
Lawnsiodd NASA y rhaglen SETI (Search for Extraterrestial Intelligence)
Y llong ofod Endeavour yn glanio'n saff ar ol taith gynta' lwyddiannus.
Meteorite yn pwyso 13 kilogram yn glanio ger tÅ· teulu o'r enw Knapp yn Peekskill, Efrog Newydd gan ddinistrio eu car Chevrolet Malibu 1980.
Ymddangosodd y rhaglen gyfrifiadurol Cysill am y tro cynta' i gywiro camgymeriadau iaith a sillafu yn Gymraeg.
FFORDD O FYW
Roedd arwyddion o ddiwedd cyfnod yn y byd pop, gyda Woolworth's, Boots a Smiths yn rhoi'r gorau i werthu recordiau feinyl a'r nifer isa' o senglau'n cael eu gwerthu ers dechrau'r siartiau go iawn.
Yn ogystal â chael hawl i fod yn offeiriaid, cafodd menywod fuddugoliaeth arall wrth i Betty Boothroyd, y gyn-ddawnswraig, ddod yn Llefarydd benywaidd cynta' Tŷ'r Cyffredin.
Roedd hi'n ddiwedd cyfnod yn y Gogledd, wrth i'r pwll glo ola' gau yno. Gyda diwedd Y Parlwr Du ger Ffynnongroyw, dim ond Pwll y Tŵr oedd ar ôl o holl byllau dyfnion Cymru.
Ffasiwn y cyfnod oedd dangos dillad isa' o dan drowsus isel iawn - hysbyseb gan Calvin Klein a greodd y chwiw i ddechrau, ond mae'n parhau hyd heddiw.
Roedd sandalau Birkenstock wedi bod yn boblogaidd iawn yn yr 1970au ac, am ryw reswm, fe ddaethon nhw'n ôl.
Cas ffasiwn y mamau oedd 'dreadlocks' i bobol wyn - yn enwedig gan mai'r gred oedd fod angen gadael y gwallt heb ei olchi.
Rhagor o arwyddion o gynhesu bydeang - cafwyd y sychder mwya' ers 1745, ar roedd yna hefyd bla o bili palas!
Teganau'r flwyddyn oedd doliau Gladiator (oherwydd y gyfres gemau teledu), a modelau'r gyfres gartŵn fytholwyrdd, Thunderbirds. Cafodd y rhaglen blant Blue Peter ei llwyddiant mwya' erioed wrth ddangos sut i wneud fersiwn cartre'.
Agorwyd Eurodisney gerllaw Paris, i ddynwared llwyddiant Disneyworld yn Fflorida.
Aeth y condoms Cymraeg cynta' ar werth yn yr Eisteddfod Genedlaethol, gyda'r slogan 'Rhyw Saff, Rhyw Ddydd' a 'Gwnewch bopeth yn Gymraeg!'
MARWOLAETHAU
Bu farw Syr Geraint Evans, bariton opera mwya'i ddydd. Roedd yn dod o Gilfynydd ger Merthyr Tudful.
Cerddor arall a fu farw oedd y cyfansoddwr William Matthias sydd bellach â chanolfan gerdd yng Nghaernarfon wedi'i enwi ar ei ôl.
Collwyd un o ddiddanwyr enwoca' Cymru hefyd wrth i'r darlledwr, Alun Williams, farw ar daith long yn y Môr Canoldir.
Yn annisgwyl iawn, ac yntau'n ddyn cymharol ifanc, bu farw Athro Cymraeg Bangor, Bedwyr Lewis Jones, yr arbenigwr ar enwau llefydd a llenyddiaeth.
Ymhlith marwolaethau eraill, roedd:
Stephen J. Williams, yr arbenigwr ar ramadeg y Gymraeg.
Elizabeth David, brenhines y llyfrau coginio
Isaac Asimov, yr awdur sci-fi.
Alex Haley, awdur llyfrau poblogaidd o America.
Benny Hill, digrifwr mawr y jôcs amheus.
Marlene Dietrich, yr actores o'r Almaen.
Francis Bacon, yr arlunydd o Iwerddon.
Willy Brandt, cyn-ganghellor yr Almaen ac enillydd y Wobr Nobel am Heddwch.
|
|
|
|
|
[an error occurred while processing this directive]
[an error occurred while processing this directive]
[an error occurred while processing this directive]
|
Ìý
Ìý