
21/03/2008
Litir na seachdain aig Ruaraidh MacIllEathain.
Last on
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 455
Duration: 05:20
Litir 455: Na Mìosan
Carson nach eil sinn a’ dol a-steach gu Mìos na Caillich a dh’aithghearr? Seadh – Mìos na Caillich – An Giblean mar a chanas sinn an-diugh. The month of April ann am Beurla. Carson a tha mi a’ cur na ceist? Uill, mìnichidh mi.
Tha dualchas à raidh co-cheangailte ri ainmean nam mìosan ann an Gà idhlig. Tha na h-ainmean uabhasach fhèin inntinneach. Ach cha d’ fhuair mi a-mach buileach ciamar a chaidh na h-ainmean a tha sinn a’ cleachdadh a-nise a stèidheachadh. Oir, ma thèid sibh air ais gu pà ipearan-naidheachd an naoidheamh linn deug, cha robh ainmean Gà idhlig nam mìosan buileach mar a tha iad an-diugh.
Mhìnich mi na h-ainmean ann an Litrichean 78 agus 79 as t-Samhain 2000 agus cha leig mi leas dhol thairis orra a-rithist. Ach tha e inntinneach mar a chaidh An Gearran a stèidheachadh mar a’ Ghà idhlig air February, ach nach d’ fhuair A’ Chailleach a h-à ite mar an ainm airson April.
Tha gearran a’ ciallachadh each a th’ air a spothadh. Ach tha e a’ seasamh cuideachd airson an eich bhig a tha dùthchasach don Ghà idhealtachd. Tha diofar bheachdan aig na seann leabhraichean mu dheidhinn A’ Ghearrain – mus robh e stèidhichte mar co-ionann ri February. Tha cuid ag rà dh gum b’ e An Gearran na ceithir seachdainean an dèidh a’ chòigeamh latha deug dhen Mhà rt. Tha cuid eile ag rà dh gur e mìos February a bh’ ann. Tha feadhainn eile a’ cumail a-mach nach robh ann ach an dà rna leth de February, agus tha cuid eile ag rà dh gun robh e naoi latha a dh’fhaid, a’ tighinn dìreach às dèidh An Fhaoillich.
Seo na chanas Alasdair MacBheathain mu dheidhinn anns an fhaclair aige – An Etymological Dictionary of the Gaelic Language: “[An Gearran] forms a part of the animal nomenclature given to the several periods of Spring-time.” An toiseach, Am Faoilleach – mìos nam madaidhean-allaidh; an uair sin An Fheadag, the plover, nach do mhair ach seachdain. Tha Dwelly ag rà dh gur e An Fheadag an treas seachdain de February.
Às dèidh na Feadaig, thà inig An Gearran. An uair sin thà inig A’ Chailleach no Old Woman. Bhiodh sin co-ionann ri trà th sa Ghiblean no April.
Carson nach do mhair An Fheadag no A’ Chailleach ann am briathrachas nam mìosan? Uill, ’s dòcha gun robh iad ro ghoirid. Cha do mhair A’ Chailleach ach seachdain. ’S dòcha gun robh e na b’ fhasa dìreach Am Faoilleach a dhèanamh co-ionann ri January is An Gearran a dhèanamh co-ionann ri February. Ach carson a chaidh Am Mà rt a thaghadh airson March, seach rudeigin Gà idhealach, leithid An Fheadag no eadhon A’ Chailleach? Uill, ’s dòcha gum biodh mì-thuigse ag èirigh. Smaoinichibh air seantans mar “Tha A’ Chailleach fuar, cruaidh am-bliadhna.” ’S dòcha nach còrdadh sin ri seann bhoireannach an taighe eadhon nam bithte a’ bruidhinn air an aimsir!
Ach, gu h-iongantach, tha a leithid de dh’abairt againn fhathast ann an Gà idhlig – ann an seanfhacal: ’S iomadh fear a thèid le eallaich ri seachdain chruaidh na Caillich. Many a man carries a load in the hard week of the Cailleach. ’S iomadh fear a thèid le eallaich ri seachdain chruaidh na Caillich. Leis gun robh A’ Chailleach ann aig toiseach a’ Ghiblein mus robh cà il a’ fàs a-muigh, bha an sprèidh an urra ri feur a bhiodh na daoine a’ toirt dhaibh. Bhiodh tòrr dhaoine a’ giùlain eallaich de dh’fheur air an druim aig an à m sin.
Cha do rà inig mi an earrann ainmhidheach mu dheireadh dhen Earrach – Na h-Othaisgean. Nì mi iomradh air sin an ath-sheachdain.
Faclan na Litreach
Abairtean na Litreach
Puing-chĂ nain na Litreach
Seanfhacal na Litreach
Broadcast
- Fri 21 Mar 2008 11:55ĂŰŃż´«Ă˝ Radio nan GĂ idheal
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.