
27/06/2008
Litir na seachdain aig Ruaraidh MacIllEathain.
Last on
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 469
Duration: 05:12
Litir 469: Ministear airson na GĂ idhlig
Tha sinne ann an Alba aâ gabhail misneachd gu bheil a-nise Ministear airson na GĂ idhlig ann an Riaghaltas Alba Nuaidh. Is esan Aonghas MacĂosaig. Chan eil roinn mhòr aige ag obair as leth aâ chĂ nain, ach tha e brosnachail dhuinn uile gu bheil Ă ite aig aâ GhĂ idhlig ann am poilitigs na mòr-roinne, anns an robh na ficheadan mhĂŹltean de luchd-labhairt aâ chĂ nain uaireigin.
Dhâfhaodar a rĂ dh, âs dòcha â gu h-eachdraidheil â gun robh Ă ite na bu mhotha aig GĂ idheil ann am poilitigs Chanada na bha ann am poilitigs na h-Alba. âS iomadh duine aig an robh GĂ idhlig a bha an sĂ s ann am poilitigs Chanada anns an naoidheamh linn deug.
A dhâaindeoin sin, ge-tĂ , cha chreid mi gun dâ fhuair an cĂ nan riamh inbhe oifigeil. Is beag an t-iongnadh, âs dòcha, nuair a thathar aâ coimhead air mar a chaidh dèiligeadh rithe ann an Alba fhèin. Ach rinneadh oidhirp aon turas ri a dèanamh na cĂ nan oifigeil ann an Canada.
Bha sin ann an ochd ceud deug is naochad (1890). Bâ e am fear a chuir am bile air adhart ann an Seanadh na dĂšthcha Tòmas MacAonghais. Rugadh MacAonghais ann an Alba Nuadh, ach bha e an sĂ s ann an poilitigs Cholumbia Bhreatannaich. Bhuineadh e do shliochd nan GĂ idheal. Chuir e air adhart bile air an robh âAct to provide for the use of Gaelic in
Official proceedingsâ.
Nuair a bha e aâ bruidhinn mun bhile, thuirt MacAonghais gun robh ceithir cheud mĂŹle a bharrachd de shliochd nan GĂ idheal ann an Canada na bhâ ann de shliochd nam Frangach. Bha na GĂ idheil anns aâ phrĂŹomh Ă ite a thaobh Ă ireamh sluaigh. Ciamar a fhuair e sin? Uill, bha e aâ cunntadh nan Albannach is nan Ăireannach còmhla.
Bha sluagh nan Ăireannach is nan Albannach còmhla aâ tighinn gu cha mhòr millean is seachd ceud mĂŹle (1,700,000). Anns an dĂ rna Ă ite bha na Frangaich le cha mhòr millean is trĂŹ cheud mĂŹle (1,300,000). Cha robh ann de Shasannaich ach cha mhòr naoi ceud mĂŹle (900,000) agus bha na Gearmailtich anns aâ cheathramh Ă ite le dĂ cheud gu leth mĂŹle (250,000). Ciamar fon ghrèin, ma-thĂ , a fhuair na Sasannaich lĂ mh-an-uachdair ann an Canada? Uill, âs e ceist mhòr a tha sin, agus fĂ gaidh mi i do latha eile!
Goirid mus do nochd bile na GĂ idhlig ann am PĂ rlamaid Chanada, bha bile eile ann leis an amas cur Ă s do chòraichean luchd-labhairt na Fraingis. Bhruidhinn am PrĂŹomhaire, Sir Iain A Dòmhnallach, an aghaidh sin, agus e aâ toirt a thaic do na Frangaich. Bha cuid de na GĂ idheil na bu bhuailtiche an taic a thoirt don Fhraingis na bha iad don cĂ nan fhèin.
Tha sin air a dhearbhadh leis na figearan airson na thug taic don bhile anns an t-Seanadh â dĂŹreach seachdnar. Bha ceathrad âs a dhĂ na aghaidh. Bha sin a dhâaindeoin tomhas MhicAonghais gun robh deichnear anns an t-Seanadh aig an robh GĂ idhlig na h-Alba is ochdnar aig an robh GĂ idhlig na h-Ăireann (agus trithead âs a dhĂ buill ann an Taigh nan Cumantan ann an Ottawa aig an robh GĂ idhlig de sheòrsa air choreigin).
âS dòcha gun robh am bile aige dĂŹreach ro anmoch. Bha GĂ idhlig mu thrĂ th air an rathad sĂŹos ann an Canada mar a bha i ann an Alba. Tha i air a dhol sĂŹos anns an dĂ dhĂšthaich ach chan eil i marbh ann an tè seach tè dhiubh. Agus a-nise tha Ă ite oifigeil aice ann am poilitigs nach robh aice riamh roimhe. Far an laigh na fir, âs ann a dhâèireas iad.
Faclan na Litreach
Faclan na Litreach: Aonghas MacĂosaig: Angus MacIsaac; roinn: department; Seanadh: Senate; Tòmas MacAonghais: Thomas MacInnes; cha mhòr: nearly; seachdnar: seven people; deichnear: ten people.
Abairtean na Litreach
Puing-chĂ nain na Litreach
Puing-chĂ nain na Litreach: ri a dèanamh na cĂ nan oifigeil: to make her an official language [lit. âto make her in her official languageâ]. Remember that languages, including Gaelic, are conceptually and grammatically feminine. This is reflected in the above phrase. If it had been masculine, I would have said ri a dhèanamh na chĂ nan oifigeil [lit. âto make him in his official language]. The lenition is because of the effect of the masculine third person singular possessive eg a bhrĂ thair (his brother) cf a brĂ thair (her brother). âTo make them official languagesâ would be rin dèanamh nan cĂ nanan oifigeil [lit. âto make them in their official languagesâ].
Seanfhacal na Litreach
Broadcast
- Fri 27 Jun 2008 11:55ĂŰŃż´ŤĂ˝ Radio nan GĂ idheal
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.