Main content
01/05/2009
Litir na seachdain aig Ruaraidh MacIllEathain. This week's letter for learners from Roddy MacLean.
Last on
Fri 1 May 2009
11:55
ĂŰŃż´«Ă˝ Radio nan GĂ idheal
Clip
-
![]()
Litir do Luchd-ionnsachaidh 513
Duration: 05:19
Litir 513: Tòimhseachan
Bu mhath leam tòiseachadh le tòimhseachan an t-seachdain seo. Feumaidh sibhse tomhas a dhèanamh air cuspair an tòimhseachain:Â
Nighean bheag a’ chòta bhĂ inÂ
Anns an t-sabhal is anns an Ă thÂ
Mar (a) bu mhotha a bha i ’g ith’
’S ann (a) bu lugha a bha i (a’) fà s
A bheil e agaibh? Uill, seo dreach eile air an dearbh thòimhseachan. ’S dòcha an turas seo gum faigh sibh e:
Nighean bheag a’ chòta bhà in
’S i na suidhe ’s i ri cnà mh
Mar (a) bu mhotha a bha i ’g ith’
’S ann (a) bu lugha a bha i (a’) fà s
Tha mi cinnteach gu bheil e agaibh a-nise! Smaoinichibh air oidhcheannan dorcha a’ gheamhraidh mus robh cumhachd an dealain ann. ’S e nighean bheag a’ chòta bhà in – coinneal.
Mar a bu mhotha a bha a’ choinneal ag “ithe” de chèir, ’s ann a bu lugha a bha i a’ fà s. Tha Pà rtaidh Nà iseanta na h-Alba dìreach air a bhith a’ comharrachadh an còigeamh co-latha-breith deug thar na trì fichead. Nise, chan e colbh poilitigeach a th’ anns an Litir seo agus chan eil mi ag ainmeachadh a’ phà rtaidh air sà illibh adhbharan poilitigeach. Ach bu mhath leam rudeigin a rà dh mun duine a bha na chiad cheann-suidhe aig an SNP nuair a thòisich iad o chionn seachdad ’s a còig bliadhna, oir ’s e duine iongantach a bh’ ann.
B’ esan Raibeart Coineagan Greumach. ’S iomadh rud iongantach a rinn e na bheatha ach tha e air a chuimhneachadh gu sònraichte airson a chuid sgrìobhaidh agus airson na rinn e ann am poilitigs.
Bhuineadh Raibeart do na h-uaislean agus thogadh e air oighreachdan ann an Siorrachd Rinn Friù agus Siorrachd Dhùn Bhreatainn. Bha a mhà thair leth-Spà innteach agus ’s e Spà inntis a’ chiad chà nan a bh’ aige. Bha e aig sgoil phrìobhaideach Harrow ann an Sasainn agus mu dheireadh ann an sgoil sa Bhruiseil. Dh’fhalbh e an uair sin gu ruige Argentina far an do rinn e airgead mòr mar rainsear cruidh. Cha b’ e sin à rach a bhite an dùil a dhèanadh e na nà iseantach Albannach!
Fhad ’s a bha e ann an Argentina, dh’fhàs e gu math sgileil air muin eich. Choisinn e cliùdha fhèin mar bhalach-cruidh no gaucho, agus ghabh e grà dh mòr air eich – rud a thigeadh am bà rr anns an sgrìobhadh aige. Bhathar eòlach air ann an Argentina mar Don Roberto.
Ann an ochd ceud deug, ochdad ’s a trì (1883), chaochail athair. Thill Raibeart a Bhreatainn agus fhuair e an sàs ann am poilitigs. Ach, a dh’aindeoin à raich mar fhear de na h-uaislean bha Raibeart na shòisealach là idir. Cha robh am Pà rtaidh Là barach ann am bith aig an à m, agus sheas Raibeart mar thagraiche Libearalach anns an taghadh nà iseanta ann an ochd ceud deug, ochdad ’s a sia (1886).
Bha am manifesto aige gu math radaigeach. Bha e ag iarraidh gun cuirte às do Thaigh nam Morairean, gum faigheadh a h-uile inbheach, fireann is boireann, a’ bhòt, gum biodh na tionnsgalan mòra air an cur fo smachd na stà ite, gum faigheadh clann dinnear sgoile an-asgaidh, gum biodh an ceangal bunreachdail eadar an stà it agus Eaglais Shasainn air a bhriseadh, nach biodh aig luchd-obrach ri barrachd na ochd uairean a thìde obrachadh gach latha agus gum faigheadh Alba fèin-riaghladh. Uill ... bha iad sin gu math radaigeach aig an à m!
An ath-sheachdain chì sinn mar a chaidh beatha phoilitigeach Raibeirt tro atharrachadh mòr no dhà eile mus robh i seachad. Eucoltach ri coinneal cha deach e an lughad le aois.
Nighean bheag a’ chòta bhĂ inÂ
Anns an t-sabhal is anns an Ă thÂ
Mar (a) bu mhotha a bha i ’g ith’
’S ann (a) bu lugha a bha i (a’) fà s
A bheil e agaibh? Uill, seo dreach eile air an dearbh thòimhseachan. ’S dòcha an turas seo gum faigh sibh e:
Nighean bheag a’ chòta bhà in
’S i na suidhe ’s i ri cnà mh
Mar (a) bu mhotha a bha i ’g ith’
’S ann (a) bu lugha a bha i (a’) fà s
Tha mi cinnteach gu bheil e agaibh a-nise! Smaoinichibh air oidhcheannan dorcha a’ gheamhraidh mus robh cumhachd an dealain ann. ’S e nighean bheag a’ chòta bhà in – coinneal.
Mar a bu mhotha a bha a’ choinneal ag “ithe” de chèir, ’s ann a bu lugha a bha i a’ fà s. Tha Pà rtaidh Nà iseanta na h-Alba dìreach air a bhith a’ comharrachadh an còigeamh co-latha-breith deug thar na trì fichead. Nise, chan e colbh poilitigeach a th’ anns an Litir seo agus chan eil mi ag ainmeachadh a’ phà rtaidh air sà illibh adhbharan poilitigeach. Ach bu mhath leam rudeigin a rà dh mun duine a bha na chiad cheann-suidhe aig an SNP nuair a thòisich iad o chionn seachdad ’s a còig bliadhna, oir ’s e duine iongantach a bh’ ann.
B’ esan Raibeart Coineagan Greumach. ’S iomadh rud iongantach a rinn e na bheatha ach tha e air a chuimhneachadh gu sònraichte airson a chuid sgrìobhaidh agus airson na rinn e ann am poilitigs.
Bhuineadh Raibeart do na h-uaislean agus thogadh e air oighreachdan ann an Siorrachd Rinn Friù agus Siorrachd Dhùn Bhreatainn. Bha a mhà thair leth-Spà innteach agus ’s e Spà inntis a’ chiad chà nan a bh’ aige. Bha e aig sgoil phrìobhaideach Harrow ann an Sasainn agus mu dheireadh ann an sgoil sa Bhruiseil. Dh’fhalbh e an uair sin gu ruige Argentina far an do rinn e airgead mòr mar rainsear cruidh. Cha b’ e sin à rach a bhite an dùil a dhèanadh e na nà iseantach Albannach!
Fhad ’s a bha e ann an Argentina, dh’fhàs e gu math sgileil air muin eich. Choisinn e cliùdha fhèin mar bhalach-cruidh no gaucho, agus ghabh e grà dh mòr air eich – rud a thigeadh am bà rr anns an sgrìobhadh aige. Bhathar eòlach air ann an Argentina mar Don Roberto.
Ann an ochd ceud deug, ochdad ’s a trì (1883), chaochail athair. Thill Raibeart a Bhreatainn agus fhuair e an sàs ann am poilitigs. Ach, a dh’aindeoin à raich mar fhear de na h-uaislean bha Raibeart na shòisealach là idir. Cha robh am Pà rtaidh Là barach ann am bith aig an à m, agus sheas Raibeart mar thagraiche Libearalach anns an taghadh nà iseanta ann an ochd ceud deug, ochdad ’s a sia (1886).
Bha am manifesto aige gu math radaigeach. Bha e ag iarraidh gun cuirte às do Thaigh nam Morairean, gum faigheadh a h-uile inbheach, fireann is boireann, a’ bhòt, gum biodh na tionnsgalan mòra air an cur fo smachd na stà ite, gum faigheadh clann dinnear sgoile an-asgaidh, gum biodh an ceangal bunreachdail eadar an stà it agus Eaglais Shasainn air a bhriseadh, nach biodh aig luchd-obrach ri barrachd na ochd uairean a thìde obrachadh gach latha agus gum faigheadh Alba fèin-riaghladh. Uill ... bha iad sin gu math radaigeach aig an à m!
An ath-sheachdain chì sinn mar a chaidh beatha phoilitigeach Raibeirt tro atharrachadh mòr no dhà eile mus robh i seachad. Eucoltach ri coinneal cha deach e an lughad le aois.
Faclan na Litreach
tòimhseachan: puzzle; sabhal: barn; à th: kiln; coinneal: candle; cèir: wax; Pà rtaidh Nà iseanta na h-Alba: Scottish National Party; ceann-suidhe: president; Raibeart Coineagan Greumach: Robert Cunninghame Graham; sòisealach: socialist; radaigeach: radical; fèin-riaghladh: self-government.
Abairtean na Litreach
nighean bheag a’ chòta bhà in: little lass of the white coat; mar (a) bumhotha a bha i ’g ith’: the more she ate; ’s ann (a) bu lugha a bha i (a’) fà s: the smaller she grew; ’s i na suidhe ’s i ri cnà mh: sitting and being eaten away; cumhachd an dealain: electricity; air sà illibh adhbharan poilitigeach: for political reasons; ’s e duine iongantach a bh’ ann: he was an amazing guy; ’s iomadh rud iongantach a rinn e na bheatha: he did many amazing things in his life; bhuineadh Raibeart do na h-uaislean: Robert belonged to the gentry; Siorrachd Rinn Friù agus Siorrachd Dhùn Bhreatainn: Renfrewshire and Dunbartonshire; sa Bhruiseil: in Brussels; rainsear cruidh: a cattle rancher; cha b’ e sin à rach a bhite an dùil a dhèanadh e na nà iseantach Albannach: that wasn’t an upbringing that would be expected to make him a Scottish nationalist; choisinn e cliù dha fhèin mar bhalach-cruidh: he won himself a reputation as a cowboy; rud a thigeadh am bà rr: something that would come to the fore; bhathar eòlach air: he was known as; mar thagraiche Libearalach: as a Liberal candidate; gum biodh nationnsgalan mòra air an cur fo smachd na stà ite: that the major industries would be nationalized; an ceangal bunreachdail eadar an stà it agus Eaglais Shasainn: the constitutional link between the state and the Church of England.
Puing-chĂ nain na Litreach
an còigeamh co-latha-breith deug thar na trì fichead: their 75th birthday. You will know that we are currently between two counting systems – the vigesimal still used by more elderly people and the decimal used in the schools (and which I generally employin the Litir). Each system has strengths and weaknesses. In decimal parlance the 75th birthday is an seachdadamh co-latha-breith ’s a còig. I might also have said, using the vigesimal system, an trì ficheadamh co-latha-breith ’s a còig-deug. But in this Litir, I decided to use the old fashioned way of saying 75th – which is how the psalms are counted, for example. A good book which deals with examples of this nature is Grà mar na Gà idhlig by Maoilios Caimbeul, a book of grammatical exercises designed for high school students but ideal for adult learners.
Gnathas-cainnt na Litreach
Eucoltach ri coinneal cha deach e an lughad le aois: unlike a candle it didn’t diminish with age.
Tha “Litir do Luchd-ionnsachaidh” air a maoineachadh le MG ALBA
Tha “Litir do Luchd-ionnsachaidh” air a maoineachadh le MG ALBA
Broadcast
- Fri 1 May 2009 11:55ĂŰŃż´«Ă˝ Radio nan GĂ idheal
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
![]()
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.
