Main content

Litir na seachdain aig Ruaraidh MacIllEathain. This week's letter for learners from Roddy MacLean.

5 minutes

Last on

Fri 8 May 2009 11:55

Clip

Litir 514: Raibeart Coineagan Greumach

Am measg nan daoine a th’ air an tiodhlacadh air Innis mo Cholmaig ann an Loch Innse mo Cholmaig tha Raibeart Coineagan Greumach, no Don Roberto mar a chainte ris anns an dàrna dùthaich aige, Argentina. Mura h-eil sibh eòlach air Loch Innse mo Cholmaig ’s e sin a’ Ghàidhlig air The Lake of Menteith. Cha b’ ann an Alba a chaochail Raibeart – ach nuair a bha e air turas ann an Argentina ann an naoi ceud deug, trithead ’s a sia (1936).

Ged a bhuineadh e do na h-uaislean, bha Raibeart na shòisealach agus na nàiseantach Albannach. An toiseach, ge-tà, bha e na bhall pàrlamaid don Phàrtaidh Libearalach. Ach, aig a’ cheann thall, cha robh iadsan fada gu leòr air taobh clì phoilitigs dha.

Cha robh e deònach cumail ri modhan Thaigh nan Cumantan agus chaidh a chur a-mach às an Taigh airson mì-mhodh barrachd air aon turas. Bha e a’ dìon còraichean nan daoine bochda agus còraichean daoine a bhith a’ togail fianais gu sìtheil air an t-sràid.

As t-fhoghar ochd ceud deug, ochdad ’s a seachd (1887), dh’fhàs cùisean mì-rianailair na sràidean. Bha crìonadh eaconamach ann agus thog mòran fianais. Cuimhnichibh gur e dìreach beag-chuid dhen phoball aig an robh còraichean bhòtaidh aig an àm.

Thàinig gnothaichean gu ceann air an treas latha deug dhen t-Samhain ochd ceud-deug, ochdad ’s a seachd (1887) ann an Ceàrnag Trafalgar ann an Lunnainn. Thathar a’ cuimhneachadh an latha mar “Dòmhnach na Fala” – a’ chiad fhear leis an ainm sin.

Rinn na poilis dochann air mòran dhen luchd-fhianais. Nam measg bha Raibeart. Ach bu choma leis a’ bhritheamh gun do dh’fhuiling e dochann. Fhuair e sia seachdainean sa phrìosan a bharrachd.

Bha Raibeart a’ sìor ghluasad don làimh chlì. Aon turas thug e seachad òraid anns an Fhraing a bha cho radaigeach ’s gun deach a shadail a-mach às an dùthaich. Dh’fhàg e am Pàrtaidh Libearalach agus, ann an co-bhuinn ri Keir Hardie, stèidhich e Pàrtaidh Làbarach na h-Alba. Sheas e airson a’ phàrtaidh ann an Glaschu anns an taghadh nàiseanta ann an ochd ceud deug, naochad ’s a dhà (1892) ach cha deach leis. Bha a bheatha mar bhall pàrlamaid seachad.

Ach cha robh a bheatha phoilitigeach seachad. Bha e riamh a’ creidsinn gu làidir annam fèin-riaghladh do dh’Alba. Agus, mar a bha mi ag ràdh, b’ esan a’ chiad cheann-suidhe aig a’ Phàrtaidh Nàiseanta, an SNP.

Bha beatha Raibeirt taobh a-muigh phoilitigs a cheart cho inntinneach ri a bheatha taobh a-staigh phoilitigs. Fhad ’s a bha e fhathast sa phàrlamaid, dh’fhalbh e a Mhorogo leis an amas a bhith a’ marcachd tro na beanntan Atlas gu ruige baile air a bheil Taroudant. Ge-tà, bha am baile toirmisgte do choigrich, gu h-àraidh Crìosdaidhean.

Chuir an Greumach e fhèin ann an riochd dotair Tuirceach agus bha e faisg air Taroudant nuair a chuireadh an grèim e. Dh’innis e eachdraidh a’ ghnothaich anns an leabhar Mogreb-El-Acksa.

Sgrìobh e mòran leabhraichean air eich, siubhal agus eachdraidh agus bha e na charaid pearsanta do na h-uibhir de na h-ùghdaran is luchd-ealain as ainmeile ri a linn. Am measg nan daoine a bu mhotha dhan tug e spèis bha Aimé Tschiffely, Eilbheiseach a rinn a dhachaigh ann an Argentina. Chaidh Tschiffely còig mìle deug mìle air muin eich tro Ameireagaidh – deas agus tuath – thar trì bliadhna. Bha rud mar sin cho dlùth ri cridhe Raibeirt ’s a bha eadhon poilitigs is còraichean muinntir na h-Alba. Bha Raibeart Coineagan Greumach ainmeil ri a linn, agus cha bu chòir dhuinn a bhith ga dhìochuimhneachadh an-diugh.

Faclan na Litreach

Innis mo Cholmaig: Inchmahome; Raibeart Coineagan Greumach: Robert Cunninghame Graham; Loch Innse mo Cholmaig: The Lake of Menteith; mì-rianail: disorderly; fèin-riaghladh: self-government; ceann-suidhe: president; Pàrtaidh Nàiseanta nah-Alba: Scottish National Party; Eilbheiseach: a Swiss

Abairtean na Litreach

ged a bhuineadh e do na h-uaislean: although he belonged to the gentry; bha Raibeart na shòisealach agus na nàiseantach Albannach: Robert was a socialist and a Scottish nationalist; deònach cumail ri modhan Thaigh nan Cumantan: willing to keep to the ways of the House of Commons; còraichean daoine a bhith a’ togail fianais gu sìtheilair an t-sràid: the rights of people to protest peacefully on the street[s]; as t-fhoghar: in theautumn; crìonadh eaconamach: an economic downturn; gur e dìreach beag-chuid dhenphoball aig an robh còraichean bhòtaidh: that it was just a minority of the population whohad voting rights; rinn na poilis dochann air mòran dhen luchd-fhianais: the police beat up many of the protesters; bu choma leis a’ bhritheamh: the judge was indifferent; ’s gun deach a shadail a-mach às an dùthaich: that he was expelled from the country; cha deach leis: he wasn’t successful; bha a bheatha mar bhall pàrlamaid seachad: his life as a parliamentarian was over; a cheart cho inntinneach ri: just as interesting as; dh’innis e eachdraidh a’ ghnothaich: he told the story of the affair; na h-uibhir de na h-ùghdaran is luchd-ealain as ainmeile ri a linn: many of the most famous authors and artists of his day; am measg nan daoine a bu mhotha dhan tug e spèis: among the people he most respected; còig mìle deug mìle air muin eich tro Ameireagaidh – deas agus tuath: fifteen thousand miles on horseback through America – south and north; cha bu chòir dhuinn a bhith ga dhìochuimhneachadh: we shouldn’t forget him.

Puing-chĂ nain na Litreach

Dòmhnach na Fala: Bloody Sunday (ie Sunday of the Blood). This is the Gaelic phrase by which the more recent Bloody Sunday in Northern Ireland is known so it seems a suitable phrase to use in relation to the earlier day of the same name in London (in which, interestingly, Irish nationalists agitating for ĂŰŃż´«Ă˝ Rule played a significant role). You might have expected Didòmhnaich – but Dòmhnach can also be used, particularly in relation to a particular Sunday of the year. Dòmhnach na CĂ isge, for example, is Easter Sunday. Dòmhnach derives from the Latin dominica; Didòmhnaich is from Dies Dominica – “The Lord’s Day”.

Gnathas-cainnt na Litreach

toirmisgte do choigrich: out of bounds [banned] to foreigners.
Tha “Litir do Luchd-ionnsachaidh” air a maoineachadh le MG ALBA

Broadcast

  • Fri 8 May 2009 11:55

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast