Main content
22/05/2009
Litir na seachdain aig Ruaraidh MacIllEathain. This week's letter for learners from Roddy MacLean.
Last on
Fri 22 May 2009
11:55
ĂŰŃż´«Ă˝ Radio nan GĂ idheal
Clip
-
![]()
Litir do Luchd-ionnsachaidh 516
Duration: 05:06
Litir 516: Gilleasbaig Cook
Bha Gilleasbaig, no Archibald, Cook na shà r-shearmonaiche. Bha e na mhinistear. An dèidh an sgaraidh san eaglais ann an ochd ceud deug, ceathrad ’s a trì (1843), bha e anns an Eaglais Shaoir ann an Deimhidh, faisg air Inbhir Nis. Uaireannan bhiodh e a’ cumail sheirbheisean a-muigh là imh ris an eaglais oir cha robh an togalach mòr gu leòr airson nan ceudan a rachadh a dh’èisteachd ris.
Bhiodh e a’ searmonachadh ann an Gà idhlig agus uaireannan ann am Beurla agus chaidh mòran de na searmonan aige a ghlèidheadh air pà ipear. Cha deach am foillseachadh ann an cruth leabhair fhathast, ge-tà . Airson fiosrachadh orra, tha mi an urra ri Tormod Caimbeul a thug òraid inntinneach seachad air Cook do Chomunn Gà idhlig Inbhir Nis. Tha an òraid a-nise air nochdadh ann an cruth pà ipeir anns an iris as ùire de Transactions a’ Chomuinn.
Bha seasamh car neo-à bhaisteach aig Cook air rud no dhà co-cheangailte ris an eaglais is ris na sgriobtaran. Mar eisimpleir, bha e dhen bheachd gun robh anam duine a’ tighinn bho a phà rantan; bha a’ chuid mhòr anns an eaglais aige dhen bheachd gun tigeadh an t-anam gu dìreach bho Dhia.
Agus cha robh Cook taiceil don iomairt airson casg a chur air deoch là idir. Bha mòrananns an Eaglais Shaoir air a rà dh gu sòlaimte nach gabhadh iad deoch là idir sam bith agus nach toireadh iad deoch do dhaoine eile. Tha e coltach gun robh Cook dhen bheachd gur e atharrachadh spioradail a bha a dhìth air daoine – gum biodh iad a’ tionndadh gu Crìosd, ’s nach robh seachnadh na dibhe mar phà irt dheth sin. “Tha an-diugh dòighean ùr’ aca air peacaidhean a thrèigsinn,” thuirt e bhon chùbaid. “Gabhaidh iad pledge, ach chan eil sin ach a bhith a’ cur fà inne ann an sròn muice.” Air an là imh eile, bha e an aghaidh ceòl is dannsadh, a’ smaoineachadh gun robh iad peacach.
Bha Cook gu lĂ idir an aghaidh nam fuadaichean a bha a’ tachairt ann an Deimhidh aigdeireadh nan caogadan. Bha nĂ dar de rup ann airson croitean fhaighinn air mhĂ l agus bhiodh cuid nach b’ urrainn uiread a phĂ igheadh air an cur a-mach Ă s na croitean aca. “Sanntaichidh iad fearann an nĂ baidh,” thuirt e, “agus, ged a chitheadh iad gul nan creutairean a tha iad a’ cur a-mach Ă s an Ă itean còmhnaidh, cha bhean e riu’ nas mò na leaghas an t-uisge na clachan.”Â
Ged a dh’fhàs Cook ainmeil ann an Deimhidh, bha teans ann bliadhnaichean roimhegum falbhadh e a-null thairis. Bha cuid de Ghà idheil ann an Ceap Breatainn ann an Canada a’ beachdachadh air Cook a ghairm mar mhinistear dhaibh. Dh’iarr iad air a’ mhinistear ainmeil thall an sin – an t-Urramach Tormod MacLeòid – sgrìobhadh gu Cook airson faighinn a-mach am biodh ùidh aige ann a bhith a’ dol a-null. Chaidh litrichean eadar an dithis ach thà inig an gnothach gu ceann nuair a chà in MacLeòid Cook.
Chaochail Cook ann an ochd ceud deug, seasgad ’s a còig (1865), às dèidh dha sreathstròcan fhulang. Ach tha e air a chuimhneachadh fhathast ann an Deimhidh is Srath Narann.
Bu mhath leam crìoch a chur air a’ chunntas seo le marbhrann do Chook a bh’ air asgrìobhadh dha, ann an Gà idhlig, le fear Seumas MacBheathain:B’ e ministear sgìr’ Dheimhidh e’S chan aithne dhomh ach gannA riaraicheadh cho somaltaAn t-anam a bhiodh fann.Bha (a) chaitheamh beatha-s’ is eisimpleir’S a theagaisg anns gach à mToirt dearbhadh gun robh an cumantasA chomann ris a’ Cheann.
Bhiodh e a’ searmonachadh ann an Gà idhlig agus uaireannan ann am Beurla agus chaidh mòran de na searmonan aige a ghlèidheadh air pà ipear. Cha deach am foillseachadh ann an cruth leabhair fhathast, ge-tà . Airson fiosrachadh orra, tha mi an urra ri Tormod Caimbeul a thug òraid inntinneach seachad air Cook do Chomunn Gà idhlig Inbhir Nis. Tha an òraid a-nise air nochdadh ann an cruth pà ipeir anns an iris as ùire de Transactions a’ Chomuinn.
Bha seasamh car neo-à bhaisteach aig Cook air rud no dhà co-cheangailte ris an eaglais is ris na sgriobtaran. Mar eisimpleir, bha e dhen bheachd gun robh anam duine a’ tighinn bho a phà rantan; bha a’ chuid mhòr anns an eaglais aige dhen bheachd gun tigeadh an t-anam gu dìreach bho Dhia.
Agus cha robh Cook taiceil don iomairt airson casg a chur air deoch là idir. Bha mòrananns an Eaglais Shaoir air a rà dh gu sòlaimte nach gabhadh iad deoch là idir sam bith agus nach toireadh iad deoch do dhaoine eile. Tha e coltach gun robh Cook dhen bheachd gur e atharrachadh spioradail a bha a dhìth air daoine – gum biodh iad a’ tionndadh gu Crìosd, ’s nach robh seachnadh na dibhe mar phà irt dheth sin. “Tha an-diugh dòighean ùr’ aca air peacaidhean a thrèigsinn,” thuirt e bhon chùbaid. “Gabhaidh iad pledge, ach chan eil sin ach a bhith a’ cur fà inne ann an sròn muice.” Air an là imh eile, bha e an aghaidh ceòl is dannsadh, a’ smaoineachadh gun robh iad peacach.
Bha Cook gu lĂ idir an aghaidh nam fuadaichean a bha a’ tachairt ann an Deimhidh aigdeireadh nan caogadan. Bha nĂ dar de rup ann airson croitean fhaighinn air mhĂ l agus bhiodh cuid nach b’ urrainn uiread a phĂ igheadh air an cur a-mach Ă s na croitean aca. “Sanntaichidh iad fearann an nĂ baidh,” thuirt e, “agus, ged a chitheadh iad gul nan creutairean a tha iad a’ cur a-mach Ă s an Ă itean còmhnaidh, cha bhean e riu’ nas mò na leaghas an t-uisge na clachan.”Â
Ged a dh’fhàs Cook ainmeil ann an Deimhidh, bha teans ann bliadhnaichean roimhegum falbhadh e a-null thairis. Bha cuid de Ghà idheil ann an Ceap Breatainn ann an Canada a’ beachdachadh air Cook a ghairm mar mhinistear dhaibh. Dh’iarr iad air a’ mhinistear ainmeil thall an sin – an t-Urramach Tormod MacLeòid – sgrìobhadh gu Cook airson faighinn a-mach am biodh ùidh aige ann a bhith a’ dol a-null. Chaidh litrichean eadar an dithis ach thà inig an gnothach gu ceann nuair a chà in MacLeòid Cook.
Chaochail Cook ann an ochd ceud deug, seasgad ’s a còig (1865), às dèidh dha sreathstròcan fhulang. Ach tha e air a chuimhneachadh fhathast ann an Deimhidh is Srath Narann.
Bu mhath leam crìoch a chur air a’ chunntas seo le marbhrann do Chook a bh’ air asgrìobhadh dha, ann an Gà idhlig, le fear Seumas MacBheathain:B’ e ministear sgìr’ Dheimhidh e’S chan aithne dhomh ach gannA riaraicheadh cho somaltaAn t-anam a bhiodh fann.Bha (a) chaitheamh beatha-s’ is eisimpleir’S a theagaisg anns gach à mToirt dearbhadh gun robh an cumantasA chomann ris a’ Cheann.
Faclan na Litreach
sĂ r-shearmonaiche: a renowned preacher; Tormod Caimbeul: NormanCampbell; fuadaichean: clearances; rup: auction; gul: crying; Ceap Breatainn: Cape BretonIsland; chĂ in: criticized;
Abairtean na Litreach
an dèidh an sgaraidh san eaglais: after the disruption in the church;anns an Eaglais Shaoir ann an Deimhidh: in the Free Church in Daviot; bhiodh e a’ cumail sheirbheisean a-muigh là imh ris an eaglais: he would hold services outside next to the church; airson nan ceudan a rachadh a dh’èisteachd ris: for the hundreds that would go to listen to him; ann an cruth leabhair: in book form; seasamh car neo-à bhaisteach: a somewhat unusual stance; gun tigeadh an t-anam gu dìreach bho Dhia: that the soul would come directly from God; gu sòlaimte: solemnly; nach toireadh iad deoch do dhaoine eile: that they wouldn’t give [alcoholic] drink to others; seachnadh na dibhe: the avoidance of drink; dòighean ùr’ air peacaidhean a thrèigsinn: new ways of avoiding sin; a’ cur fà inne ann an sròn muice: putting a ring in a pig’s nose; cuid nach b’ urrainn uiread a phà igheadh: some who couldn’t pay so much; sanntaichidh iad fearann an nà baidh: they covet their neighbour’s land; cha bhean e riu’ nas mò na leaghas an t-uisge na clachan: it affects them no more than water melting stones; à s dèidh dha sreath stròcan fhulang: after suffering a series of strokes; ’s chan aithne dhomh ach gann: I know very few; a riaraicheadh cho somalta: who’d satisfy so fully; bha (a) chaitheamh beatha-s’ is eisimpleir: his way of life and example; [a’] toirt dearbhadh gun robh an cumantas: gave proof that in the main; a chomann ris a’ Cheann: his fellowship [was] with the Head [of the Church].
Puing-chĂ nain na Litreach
air mhà l: on rent. Fhuair mi an cà r sin air mhà l (I rented that car). We generally teach learners that the preposition air (meaning “on, upon”, rather than “after”) does not lenite the following (indefinite) noun eg air bòrd, air balach, but the full picture is not quite that simple. In Irish Gaelic, the equivalent prepositon (ar) generally causes lenition (the Irish say ar chrann for “on a tree”, rather than ar crann) and this appears to be the historical situation in Scottish Gaelic. The traditional lenition is is preserved in many phrases, in addition to air mhà l, eg air bhioran (on tenterhooks), air bhoil (furious), air chrith (shaking), air thoiseach (ahead, in front) and mean air mhean (little by little).
Gnathas-cainnt na Litreach
thĂ inig an gnothach gu ceann: the matter came to an end.
Tha “Litir do Luchd-ionnsachaidh” air a maoineachadh le MG ALBA
Tha “Litir do Luchd-ionnsachaidh” air a maoineachadh le MG ALBA
Broadcast
- Fri 22 May 2009 11:55ĂŰŃż´«Ă˝ Radio nan GĂ idheal
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
![]()
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.
