Main content
17/10/2009
Litir na seachdain aig Ruaraidh MacIllEathain. This week's letter for learners from Roddy MacLean.
Last on
Sat 17 Oct 2009
10:55
ĂŰŃż´«Ă˝ Radio nan GĂ idheal
Clip
-
![]()
Litir do Luchd-ionnsachaidh 537
Duration: 04:59
Litir 537: BĂ rdachd Rob Dhuinn
Tha sinn air a bhith a’ toirt sùil bheag air beatha is bà rdachd Rob Dhuinn anns a’ cheala-deug a dh’fhalbh. Tha mi a’ dol a thoirt sin gu crìch an-diugh le bhith a’ toirt sùil bheag air dà n a sgrìobh e. Tha e mu dheidhinn, mar gum biodh, an sealladh eadar-dhealaichte aig na Gà idheil agus aig na Goill air dùthaich agus dòigh-beatha nan Gà idheal – gu sònraichte ann an Dùthaich MhicAoidh.
Tha Rob a’ samhlachadh nan Gà idheal mar Iseabail, nighean aig Iain MacEachainn ’ic Iain. Bha Rob a’ fuireach còmhla ri Iain anns an t-Srath Mhòr fad ùine mhòr. Bha e ag obair mar bhuachaille dha. Bha Rob is Iseabail a’ faighinn tlachd bhon à rainneachd aca. Air an taobh eile, a’ riochdachadh sealladh nan Gall, mar gum biodh, tha piuthar Iseabail – Mà iri. Tha Mà iri air a bhith san sgoil ann anInbhir Theòrsa – baile an ìre mhath Gallta – agus tha droch bheachd air èirigh na cridhe air Dùthaich MhicAoidh:
Cia b’ e dhèanadh mar rinn mis’,
Bu mhist’ e e gu brà th,
Dhol don bheinn an aghaidh m’ inntinn,
Mhill e mi ’s mo shlà int’,
Pà irt de m’ acainn brà igheach Mheirceinn,
’S à it gun mharcaid e,
Ach spà in is copraich ’s bà -theach fosgailt’
’S grà inne shòp ri là r.
Tha i a-mach air Meirceann far nach robh marcaid – an coimeas ris na bailtean Gallta far an robh a leithid. Tha Meirceann air bruach Loch Hòb, gu tuath air Muiseal far an robh dachaigh Iain MhicEachainn ’ic Iain. Agus an do mhothaich sibh am facal bà -theach. Mar a sgrìobh Rob Donn e, tha e follaiseach cò às a thà inig am facal bà thaich – bho bà -theach no “cow house”.
Co-dhiù, tha Iseabail a’ freagairt casaidean Mà iri, le bhith a’ dearbhadh cho brèagha ’s a tha an dùthaich dhi. Cuimhnichibh gun robh na bà ird Ghà idhealach a’ sgrìobhadh ann an dòigh, dh’fhaodadh tu rà dh, romansach mun à rainneachd mus robh a leithid a’ tachairt ann an saoghal na Beurla:
Ciod am fĂ th mun tug thu fuath
’S ann do na bruachaibh à rd?
Nach fhaic thu fhèin nuair a thig an sprèidh
Gur feumail iad len Ă l?
Cha chrà dh cridh’ air là rach shuidhe
Fuaim na lighe lĂ in
Don ghnĂ th bhith cladhach ro a h-aghaidh
Is feur an dèidh a’ fà s.
Tha Mà iri ge-tà , a, leantainn, co-dhiù ann am mac-meanmna a’ bhà ird, le a h-argamaid:
Na bha fìrinneach de d’ amhran
Fhad ’s a bha ’n samhradh blà th,
Rinn e tionndadh Oidhche Shamhna,
’S bheir an geamhradh ’shà r.
Duille shuidhicht’ bà rr an fhiodha,
Dh’fhàs i buidhe-bhà n,
’S tha beauty an t-Srath air call a dhath
Le steall de chathadh-lĂ ir.
Ged nach robh Beurla aig Rob a-chaoidh, bhiodh e a’ stobadh a-steach fhaclan Beurla do a chuid bà rdachd aig amannan. ’S dòcha gun robh e a’ riochdachadh dòigh-labhairt nan uaislean a bha dhen bheachd gun robh e fasanta a bhith a’ cleachdadh fhaclan Beurla. Tha freagairt aig Iseabail do chasaidean Mà iri. Ach cò bha a’ bruidhinn ann an dha-rìribh – Iseabail no Rob fhèin? Fà gaidh mi sibh leis an rainn seo air a bheil mi fhìn uabhasach measail. Tha e a’ riochdachadh gu soilleir bòidhchead an earraich air a’ Ghà idhealtachd:
Glèidhidh ’n talamh chun an t-samhraidh
Sin a chrann e ’n-drà st;
Beith is calltainn Latha Bealltainn Gealltanach air fĂ s.
Bidh gruth is crathadh air na srathaibh
’S teirgidh ’n cathadh-là irNach binn an sealladh, glinn a’ stealladh
Laoigh is bainne ’s bà rr.
Tha Rob a’ samhlachadh nan Gà idheal mar Iseabail, nighean aig Iain MacEachainn ’ic Iain. Bha Rob a’ fuireach còmhla ri Iain anns an t-Srath Mhòr fad ùine mhòr. Bha e ag obair mar bhuachaille dha. Bha Rob is Iseabail a’ faighinn tlachd bhon à rainneachd aca. Air an taobh eile, a’ riochdachadh sealladh nan Gall, mar gum biodh, tha piuthar Iseabail – Mà iri. Tha Mà iri air a bhith san sgoil ann anInbhir Theòrsa – baile an ìre mhath Gallta – agus tha droch bheachd air èirigh na cridhe air Dùthaich MhicAoidh:
Cia b’ e dhèanadh mar rinn mis’,
Bu mhist’ e e gu brà th,
Dhol don bheinn an aghaidh m’ inntinn,
Mhill e mi ’s mo shlà int’,
Pà irt de m’ acainn brà igheach Mheirceinn,
’S à it gun mharcaid e,
Ach spà in is copraich ’s bà -theach fosgailt’
’S grà inne shòp ri là r.
Tha i a-mach air Meirceann far nach robh marcaid – an coimeas ris na bailtean Gallta far an robh a leithid. Tha Meirceann air bruach Loch Hòb, gu tuath air Muiseal far an robh dachaigh Iain MhicEachainn ’ic Iain. Agus an do mhothaich sibh am facal bà -theach. Mar a sgrìobh Rob Donn e, tha e follaiseach cò às a thà inig am facal bà thaich – bho bà -theach no “cow house”.
Co-dhiù, tha Iseabail a’ freagairt casaidean Mà iri, le bhith a’ dearbhadh cho brèagha ’s a tha an dùthaich dhi. Cuimhnichibh gun robh na bà ird Ghà idhealach a’ sgrìobhadh ann an dòigh, dh’fhaodadh tu rà dh, romansach mun à rainneachd mus robh a leithid a’ tachairt ann an saoghal na Beurla:
Ciod am fĂ th mun tug thu fuath
’S ann do na bruachaibh à rd?
Nach fhaic thu fhèin nuair a thig an sprèidh
Gur feumail iad len Ă l?
Cha chrà dh cridh’ air là rach shuidhe
Fuaim na lighe lĂ in
Don ghnĂ th bhith cladhach ro a h-aghaidh
Is feur an dèidh a’ fà s.
Tha Mà iri ge-tà , a, leantainn, co-dhiù ann am mac-meanmna a’ bhà ird, le a h-argamaid:
Na bha fìrinneach de d’ amhran
Fhad ’s a bha ’n samhradh blà th,
Rinn e tionndadh Oidhche Shamhna,
’S bheir an geamhradh ’shà r.
Duille shuidhicht’ bà rr an fhiodha,
Dh’fhàs i buidhe-bhà n,
’S tha beauty an t-Srath air call a dhath
Le steall de chathadh-lĂ ir.
Ged nach robh Beurla aig Rob a-chaoidh, bhiodh e a’ stobadh a-steach fhaclan Beurla do a chuid bà rdachd aig amannan. ’S dòcha gun robh e a’ riochdachadh dòigh-labhairt nan uaislean a bha dhen bheachd gun robh e fasanta a bhith a’ cleachdadh fhaclan Beurla. Tha freagairt aig Iseabail do chasaidean Mà iri. Ach cò bha a’ bruidhinn ann an dha-rìribh – Iseabail no Rob fhèin? Fà gaidh mi sibh leis an rainn seo air a bheil mi fhìn uabhasach measail. Tha e a’ riochdachadh gu soilleir bòidhchead an earraich air a’ Ghà idhealtachd:
Glèidhidh ’n talamh chun an t-samhraidh
Sin a chrann e ’n-drà st;
Beith is calltainn Latha Bealltainn Gealltanach air fĂ s.
Bidh gruth is crathadh air na srathaibh
’S teirgidh ’n cathadh-là irNach binn an sealladh, glinn a’ stealladh
Laoigh is bainne ’s bà rr.
Faclan na Litreach
buachaille: herdsman; Inbhir Theòrsa: Thurso; Muiseal: Muisel; romansach: romantic; mac-meanmna: imagination.
Abairtean na Litreach
bà rdachd Rob Dhuinn: Rob Donn’s poetry; anns a’ cheala-deug a dh’fhalbh: in the last fortnight; mar gum biodh: as it were; tha Rob a’ samhlachadh nan Gà idheal mar Iseabail: Rob represents the Gaels as Ishbel; tlachd bhon à rainneachd aca: pleasure from their surroundings; cia b’ e dhèanadh mar rinn mis’: anyone doing as I have done; bu mhist’ e e: he’d be the worse for it; dhol don bheinn an aghaidh m’ inntinn: going to the mountain against my will; pà irt de m’ acainn brà igheach Mheirceinn: part of my grievance is the Merkin upland; grà inne shòp ri là r: grain chaff on the floor; ciod am fà th mun tug thu fuath: what is the reason for your antipathy; gur feumail iad len à l: that they are useful with their offspring; cha chrà dh cridh’ air là rach shuidhe: it is no hardship to sit in a spot; fuaim na lighe là in: [in] the roar of the full flood; don ghnà th bhith cladhach ro a h-aghaidh: digging out its usual course; na bha fìrinneach de d’ amhran: what was true in your song; rinn e tionndadh Oidhche Shamhna: it changed at Halloween; bheir an geamhradh ’shà r: the winter will extinguish it; duille shuidhicht’ bà rr an fhiodha: the foliage situated at the treetops; steall de chathadh-là ir: the onset of snowdrift[s]; glèidhidh ’n talamh chun an t-samhraidh: the land will wait until summer; sin a chrann e ’n-drà st: it’s hibernating now; beith is calltainn Latha Bealltainn: birch and hazel on Beltane day; gruth is crathadh air na srathaibh: crowdie and churning in the straths; teirgidh ’n cathadh-là ir: melting of the snow drifts; nach binn an sealladh, glinn a’ stealladh: how sweet the spectacle, glens a-spouting; laoigh is bainne ’s bà rr: calves and milk and cream.
Puing-chĂ nain na Litreach
Ach spà in is copraich ’s bà -theach fosgailt’: but spoons and coppers andopen byre. Did you realise that the origin of the word bà thaich (dialectally bà thach) is bà -theach. Teach is an old word for house (and still the standard word for house in Irish Gaelic). Taigh is originally an inflected form of teach (we also derive a-steach from teach). Bà -theach is literally “cowhouse”ie “house of cows”.
Gnathas-cainnt na Litreach
air a bheil mi fhìn uabhasach measail: which I really like myself.
Tha “Litir do Luchd-ionnsachaidh” air a maoineachadh le MG ALBA
Tha “Litir do Luchd-ionnsachaidh” air a maoineachadh le MG ALBA
Broadcast
- Sat 17 Oct 2009 10:55ĂŰŃż´«Ă˝ Radio nan GĂ idheal
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
![]()
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.
