Main content
05/03/2010
Litir na seachdain aig Ruaraidh MacIllEathain. This week's letter for learners from Roddy MacLean.
Last on
Fri 5 Mar 2010
11:55
ĂŰŃż´«Ă˝ Radio nan GĂ idheal
Clip
-
![]()
Litir do Luchd-ionnsachaidh 555
Duration: 04:55
Litir 555: Both Mhoireil
Faisg air Both Mhoireil – far a bheil caisteal aig a’ Bhanrigh – tha cnoc air a bheil Creag nam Ban. Tha e ann an suidheachadh brèagha faisg air Uisge Dè agus os cionn Caisteal Obar Gheallaidh. Tha Creag nam Ban a’ ciallachadh the rocky hill of the women. Thathar ag rĂ dh gun d’ fhuair e ainm leis gun robh bana-bhuidsichean air an losgadh gu bĂ s ann. Agus thathar ag innse stòiridh anns an sgìre fhathast mun tè a b’ainmeile dhiubh – Ciotaidh NicFhraing.Â
A rèir an sgeòil cha b’ e bana-bhuidseach a bh’ ann an Ciotaidh idir. Thogadh iann am Miagra – baile-fearainn beag air taobh thall Uisge Dè bhon chaisteal. Bha beatha dhoirbh aice. Chaochail a h-athair nuair a bha i òg. Chaill a mà thair a comas-inntinn agus bhiodh i a’ cur seachad a là ithean na laighe san leabaidh. Chaochail ise agus bha Ciotaidh an uair sin na h-aonar.
Ach mus do chaill i a rian thug mà thair Ciotaidh tòrr eòlais mu nà dar do a nighinn. Bha Ciotaidh comasach air leigheas an nà darrach a dhèanamh. Ach cha b’ e sina-mhà in. Bha an dà -shealladh aig a mà thair agus bha dùil aig a h-uile duine gum biodhan aon bhuadh aig Ciotaidh fhèin.
Bha i a’ fuireach is ag obair anns a’ chaisteal. Bha a’ bhean-uasal aig an taigh, ach bha an duine aice – an t-uachdaran – air falbh thall thairis. Latha a bha seo, dh’iarra’ bhean-uasal air Ciotaidh dhol don t-seòmar aice.
“Tha mi a’ cluinntinn,” ars ise, “gu bheil an dà -shealladh agad, a Chiotaidh. Innis dhomh naidheachd mun duine agam agus mar a tha cùisean a’ dol dha.” Bu chòir doC hiotaidh an t-iarrtas a dhiùltadh. Ach bha i toilichte, mar chreutair bochd, gun robh a beachd a’ cunntadh am measg nan uaislean. Agus dh’aontaich i faighinn a-mach nabha a’ dol leis an uachdaran.
Fhuair Ciotaidh mias de dh’uisge. Choimhead i anns an uisge. Dè chunnaic i a chcèile na mnà -uaisle a’ sùgradh ri boireannaich eile. Chaidh i don bhean-uasal agus dh’innis i dhi na chunnaic i.
“Chan eil sin a’ cur iongnadh orm,” thuirt a’ bhean-uasal. “Bha mi amharasach gum b’ e sin an dòigh aige, is tha fios agam a-nise.” Bha i feargach. Dh’iarr i air Ciotaidh na cumhachdan sònraichte aice a chur gu feum airson stoirm mhòr a thòiseachadh air slighe tillidh an duine aice. Uill, cha b’ urrainn do Chiotaidh sin a dhèanamh. Cha robh cumhachdan mar sin aice.
Ach, mar a thachair e, dh’èirich stoirm le tuiteamas fhad ’s a bha an t-uachdaran aig muir. Chaidh a long fodha agus chaidh a h-uile duine air bòrd a bhà thadh. Nuair a chuala a’ bhean-uasal an naidheachd chuir i às leth Ciotaidh bhochd gur e bana-bhuidseach a bh’ innte agus gun do dh’adhbharaich i bàs an duine aice. Bha a’ bhean-uasal cumhachdach agus cha do sheas duine na rathad. Bha Ciotaidh air a losgadh gubàs air mullach Creag nam Ban.
Chan eil Creag nam Ban uabhasach à rd. Tha i dìreach beagan is còig ceudmeatair. Ach a’ ghaoth a shèideas air a mullach, tha i garbh is là idir – agus fuaimneach.Tha cuid ag rà dh nach e a’ ghaoth a thathar a’ cluinntinn, ge-tà , ach an sgreuchail aig Ciotaidh NicFhraing, agus a taibhs fhathast a’ cuairteachadh a’ mhullaich.
A rèir an sgeòil cha b’ e bana-bhuidseach a bh’ ann an Ciotaidh idir. Thogadh iann am Miagra – baile-fearainn beag air taobh thall Uisge Dè bhon chaisteal. Bha beatha dhoirbh aice. Chaochail a h-athair nuair a bha i òg. Chaill a mà thair a comas-inntinn agus bhiodh i a’ cur seachad a là ithean na laighe san leabaidh. Chaochail ise agus bha Ciotaidh an uair sin na h-aonar.
Ach mus do chaill i a rian thug mà thair Ciotaidh tòrr eòlais mu nà dar do a nighinn. Bha Ciotaidh comasach air leigheas an nà darrach a dhèanamh. Ach cha b’ e sina-mhà in. Bha an dà -shealladh aig a mà thair agus bha dùil aig a h-uile duine gum biodhan aon bhuadh aig Ciotaidh fhèin.
Bha i a’ fuireach is ag obair anns a’ chaisteal. Bha a’ bhean-uasal aig an taigh, ach bha an duine aice – an t-uachdaran – air falbh thall thairis. Latha a bha seo, dh’iarra’ bhean-uasal air Ciotaidh dhol don t-seòmar aice.
“Tha mi a’ cluinntinn,” ars ise, “gu bheil an dà -shealladh agad, a Chiotaidh. Innis dhomh naidheachd mun duine agam agus mar a tha cùisean a’ dol dha.” Bu chòir doC hiotaidh an t-iarrtas a dhiùltadh. Ach bha i toilichte, mar chreutair bochd, gun robh a beachd a’ cunntadh am measg nan uaislean. Agus dh’aontaich i faighinn a-mach nabha a’ dol leis an uachdaran.
Fhuair Ciotaidh mias de dh’uisge. Choimhead i anns an uisge. Dè chunnaic i a chcèile na mnà -uaisle a’ sùgradh ri boireannaich eile. Chaidh i don bhean-uasal agus dh’innis i dhi na chunnaic i.
“Chan eil sin a’ cur iongnadh orm,” thuirt a’ bhean-uasal. “Bha mi amharasach gum b’ e sin an dòigh aige, is tha fios agam a-nise.” Bha i feargach. Dh’iarr i air Ciotaidh na cumhachdan sònraichte aice a chur gu feum airson stoirm mhòr a thòiseachadh air slighe tillidh an duine aice. Uill, cha b’ urrainn do Chiotaidh sin a dhèanamh. Cha robh cumhachdan mar sin aice.
Ach, mar a thachair e, dh’èirich stoirm le tuiteamas fhad ’s a bha an t-uachdaran aig muir. Chaidh a long fodha agus chaidh a h-uile duine air bòrd a bhà thadh. Nuair a chuala a’ bhean-uasal an naidheachd chuir i às leth Ciotaidh bhochd gur e bana-bhuidseach a bh’ innte agus gun do dh’adhbharaich i bàs an duine aice. Bha a’ bhean-uasal cumhachdach agus cha do sheas duine na rathad. Bha Ciotaidh air a losgadh gubàs air mullach Creag nam Ban.
Chan eil Creag nam Ban uabhasach à rd. Tha i dìreach beagan is còig ceudmeatair. Ach a’ ghaoth a shèideas air a mullach, tha i garbh is là idir – agus fuaimneach.Tha cuid ag rà dh nach e a’ ghaoth a thathar a’ cluinntinn, ge-tà , ach an sgreuchail aig Ciotaidh NicFhraing, agus a taibhs fhathast a’ cuairteachadh a’ mhullaich.
Faclan na Litreach
Both Mhoireil: Balmoral; Uisge Dè: The River Dee; Caisteal Obar Gheallaidh: Abergeldie Castle; Ciotaidh NicFhraing: Kitty Rankine; Miagra: Micras; nah-aonar: by herself; dà -shealladh: second-sight; bean-uasal: lady, gentlewoman; mias: basin; fuaimneach: noisy; sgreuchail: screaming; taibhs; ghost.
Abairtean na Litreach
thathar ag rà dh: it’s said; leis gun robh bana-bhuidsichean air an losgadh gu bàs ann: because witches were burned to death there; mun tè a b’ainmeile dhiubh: about the most famous of them; chaill a mà thair a comas-inntinn: her mother lost her intellectual capacities; mus do chaill i a rian: before she lost her reason;thug X tòrr eòlais mu nà dar do a nighinn: X passed on a lot of knowledge about nature to her daughter; cha b’ e sin a-mhà in: not only that; gum biodh an aon bhuadh aig X:that X would have the same attribute; bha an t-uachdaran air falbh thall thairis: the laird was away overseas; mar a tha cùisean a’ dol dha: how he’s getting on; bu chòir do X an t-iarrtas a dhiùltadh: X should have refused the request; cèile na mnà -uaisle a’ sùgradh ri boireannaich eile: the lady’s husband sporting with other women; dh’innis i dhi na chunnaic i: she told her what she saw; chan eil sin a’ cur iongnadh orm: that doesn’t surprise me; na cumhachdan sònraichte aice a chur gu feum: to use her special powers; airson stoirm a thòiseachadh air slighe tillidh an duine aice: to raise a storm on her husband’s return route; dh’èirich stoirm le tuiteamas: a storm arose by chance; chaidh a h-uile duine air bòrd a bhà thadh: everybody on board was drowned; chuir i às leth Ciotaidh bhochd gur e bana-bhuidseach a bh’ innte: she accused poor Kitty of being a witch; cha do sheas duine na rathad: nobody stood in her way; fhathast a’ cuairteachadh a’ mhullaich: still circumnambulating the summit.
Puing-chĂ nain na Litreach
Creag nam Ban: the rocky hill of the women. There are places all over Gaelic Scotland called “... nam Ban” (the first word being à irigh, uamh, beinn, clach, loch, ruigh or sgeir – among others, doubtless). Why don’t you look at a map of your local (or favourite) area and see if you have any. And then see if you can find out who the women were. Were they witches, nuns, village women or something else? I’d love to hear from you. Indeed it would be a great project to collate all the landscape features named after women and look at their likely origins and the folklore associated with them.
Gnathas-cainnt na Litreach:
gun robh a beachd a’ cunntadh am measg nan uaislean: that her opinion counted among the gentry (it’s originally an English idiom).
Tha “Litir do Luchd-ionnsachaidh” air a maoineachadh le MG ALBA
Tha “Litir do Luchd-ionnsachaidh” air a maoineachadh le MG ALBA
Broadcast
- Fri 5 Mar 2010 11:55ĂŰŃż´«Ă˝ Radio nan GĂ idheal
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
![]()
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.
