Main content

Litir na seachdain aig Ruaraidh MacIllEathain. This week's letter for learners from Roddy MacLean.

5 minutes

Last on

Sat 13 Mar 2010 10:55

Clip

Litir 556 - CĂ rn na Cuimhne

Bha mi a’ coimhead an latha eile air mapa eileagtronaigeach de dh’Alba air làrach-lìn Leabharlann Nàiseanta na h-Alba. Chaidh am mapa a dhèanamh eadar seachd ceud deug, ceathrad ’s a seachd (1747) agus seachd ceud deug, caogad ’s a còig (1755) le Uilleam Roy.

Thogadh Roy ann an Siorrachd Lannraig. Bha e anns an arm Hanobhèirianach aig àm Ar-a-mach nan Seumasach. Nuair a bha an t-ar-a-mach seachad, chuir ceannardan an riaghaltais romhpa cairt-dùthcha math a bhith aca de dh’Alba. B’ e sin a’ chiad mhapa a bha stèidhichte air na prionnsabalan tomhais-fearainn as aithne dhuinn an-diugh. Cha robh loidhnichean coàirde air ach bha rudan anns na h-àiteachan ceart, gu h-àraidh na bailtean.

Bha ùidh mhòr aig Roy ann an gnothaichean cogaidh. Rinn e tòrr rannsachaidh air na seann champaichean Ròmanach ann an ceann a deas na h-Alba. Mar sin, bha mi airson faighinn a-mach an robh àite clàraichte aige ann am Bràigh Mhàrr. ’S e an t-àite Càrn na Cuimhne. Ann am Beurla uaireannan ’s e Carnaqueen a chanas daoine, no The Cairn of Remembrance. Tha e ri taobh Uisge Dè ann an seann Ghàidhealtachd Siorrachd Obar Dheathain.

Bha mi air gu leòr a chluinntinn mu Chàrn na Cuimhne oir tha e rudeigin ainmeil ann am beul-aithris. Ach, o chionn ghoirid, fhuair mi an cothrom a dhol a choimhead air. Feumaidh tu coiseachd pìos mòr ri taobh na h-aibhne mus ruig thu an càrn.

A rèir beul-aithris, mus rachadh Clann ’ic Fhearchair gu cath, bhiodh fir na fine a’ coinneachadh aig a’ chàrn. Bhiodh a h-uile duine a bha a’ dol a shabaid a’ togail clach às an abhainn. Chuireadh e a chlach air a’ chàrn. Nuair a thigeadh na saighdearan dhachaigh an dèidh a’ chatha, bhiodh iad a’ togail clach bhon chàrn is a tilleadh don abhainn. Bhiodh fios an uair sin cia mheud duine a chaidh a mharbhadh. B’ e sin àireamh nan clach a bh’ air fhàgail air a’ chàrn.

Chan eil fhios dè cho sean ’s a bha an cleachdadh. Tha cuid dhen bheachd gun do thòisich e o chionn fhad an t-saoghail is gur e muinntir na sgìre air fad a bha an sàs ann is chan e Clann ’ic Fhearchair a-mhàin. Agus cuin a thàinig e gu ceann? Uill, tha cuid ag ràdh gur ann ri linn Mhontròis a sguir e. Bha sin ceud bliadhna mus robh Uilleam Roy a’ clàradh Alba. Chan eil fhios a’m le cinnt a bheil sin fìor gus nach eil.

Gu mì-fhortanach, chan eil Càrn na Cuimhne air mapa Roy. Tha rudan eile faisg air làimh air a’ mhapa, agus tha cuid dhiubh dìreach mar a tha iad an-diugh – mar eisimpleir

Ballachlaggan (no Bail’ a Chlaiginn) agus Tullochcoy (no Tulach Gaoithe). Ach chan eil sgeul air Càrn na Cuimhne.

Ach an e “Càrn na Cuimhne” a bu chòir a bhith air? Anns an leabhar aca, The Place Names of Upper Deeside, tha Adhamh MacBhàtair agus Ealasaid NicAilein ag ràdh gur e Càrn na Coinneimh a bh’ air bho thùs oir ’s ann aig a’ chàrn a bhiodh na saighdearan a’ coinneachadh aig àm catha. Mus rachadh iad a shabaid bhiodh iad ag èigheachd ainm a’ chùirn. Ge-tà, a rèir aithris, ’s e “Càrn na Cuimhne!” a dh’èigheadh iad seach “Càrn na Coinneimh!” Nach biodh e math a dhol air ais ann an eachdraidh is èisteachd ris na chanadh na daoine ann an dha-rìribh? 

Faclan na Litreach

eileagtronaigeach: electronic; Siorrachd Lannraig: Lanarkshire; Uisge Dè: The River Dee; Càrn na Cuimhne: The Cairn of Remembrance.

Abairtean na Litreach

Leabharlann Nàiseanta na h-Alba: The National Library of Scotland; anns an arm Hanobhèirianach: in the Hanoverian army; Ar-a-mach nan Seumasach: the Jacobite Rebellion; chuir ceannardan an riaghaltais romhpa cairt-dùthcha math a bhith aca: the leaders of the government decided they must have a good map; stèidhichte air na prionnsabalan tomhais-fearainn as aithne dhuinn: based on the surveying principles we know today; an robh àite clàraichte aige ann am Bràigh Mhàrr: if he had a place recorded in [the region of] Braemar; ainmeil ann am beul-aithris: well known in oral tradition; feumaidh tu coiseachd pìos mòr ri taobh na h-aibhne: you must quite a way beside the river; mus rachadh Clann ’ic Fhearchair gu cath: before the Farquharsons went into battle; bhiodh fir na fine a’ coinneachadh: the men of the clan would gather; nuair a thigeadh na saighdearan dhachaigh an dèidh a’ chatha: when the soldiers would come home after thebattle; a tilleadh don abhainn: return it to the river; cia mheud duine a chaidh a mharbhadh: how many were killed; àireamh nan clach a bh’ air fhàgail air a’ chàrn: the number of stonesleft on the cairn; tha cuid dhen bheachd gun do thòisich e o chionn fhad an t-saoghail: some people think it started in ancient times; gur ann ri linn Mhontròis a sguir e: in the time of Montrose it stopped [mid 17th Century]; chan eil fhios a’m le cinnt: I’m not certain; Adhamh MacBhàtair agus Ealasaid NicAilein: Adam Watson and Elizabeth Allan; ’s ann aig a’ chàrn a bhiodh na saighdearan a’ coinneachadh aig àm catha: it’s at the cairn that the soldiers would meet at a time of conflict; mus rachadh iad a shabaid: before they went tofight; bhiodh iad ag èigheachd ainm a’ chùirn: they would shout the name of the cairn.

Puing-chĂ nain na Litreach

Cha robh loidhnichean co-àirde air: there were no contour lines on it. The Gaelic for contour line is loidhne cho-àirde which means “line of equa laltitude”. Co- is a very useful element in creating compounds. It can be equivalent to the English elements co- (both are related to the Latin) or iso- (“equal”) or syn-(“together”),both derived from the Greek. Thus we can form Gaelic equivalents as follows:co-ordinate: co-chomharra; commutative: co-iomlaideach; isohyet: loidhne cho-uisge ;isotherm: loidhne cho-theas; symmetrical: co-chothromach. Other examples are co-amail (simultaneous) and co-astarail (equidistant).

Gnathas-cainnt na Litreach

is èisteachd ris na chanadh na daoine ann an dha-rìribh: andlisten to what the people would say in reality.

Tha “Litir do Luchd-ionnsachaidh” air a maoineachadh le MG ALBA

Broadcasts

  • Fri 12 Mar 2010 11:55
  • Sat 13 Mar 2010 10:55

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast