
28/07/2000
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 56
Duration: 05:02
Litir 56: Capall-coille
Tha dà eun ann air a bheil ainmean ann am Beurla a thà inig bhon Ghà idhlig – an ptarmigan, neo tà rmachan, agus an capercaillie, neo capall-coille. Chan eil fhios a’m cò às thà inig am “p” aig toiseach an fhacail ptarmigan. Gu dearbh, ann an sia ceud deug is seachd-deug (1617), sgrìobh an Rìgh, Seumas a Sia, gu Iarla Thulaich Bhà rdainn, ag iarraidh air “termigantis” a chur thuige. Bha am facal air a litreachadh le “t” aig an toiseach, is chan e “p”.
Chan eil mi buileach cinnteach nas motha dè tha am facal tà rmachan a’ ciallachadh. Leugh mi gu bheil e co-cheangailte ris a’ ghniomhair tà rmaich a tha a’ ciallachadh “gin” neo a bhith a’ cumail beathaichean gus am bi à l aca. Ach chan eil mi a’ faicinn carson a bhiodh sin iomchaidh airson an tà rmachain seach eun sam bith eile.
Tha smuain eile agam, ged nach eil mi cinnteach a bheil susbaint mhòr sam bith innte. Ann an Ros an Iar, canaidh na Gaidheil tormachan ris – tormachan an t-slèibhe. Agus tha facal ann – torman – a tha a’ ciallachadh nà dar de dh’fhuaim – rumbling neo murmuring. Uill, bidh tà rmachain a’ dèanamh fuaim taitneach gun teagamh. Uaireannan, air mullach beinne, cluinnear iad mus fhaicear iad. Agus ’s dòcha gun canadh cuid gur e nà dar de thorman a tha anns an fhuaim sin.
Anns an t-seachdamh linn deug, bha tà rmachain gu leòr air monaidhean à rda ceann a deas na h-Alba, a bharrachd air a’ cheann a tuath. Bha iad eadhon ann an eileanan mar Ile agus Arainn. An-diugh, chan eil iad idir cho pailt ’s a bha iad uaireigin, agus ’s e an t-à ite as fheà rr air an son am Monadh Ruadh, agus na beanntan eile là imh ris. Mar is trice, chithear iad ann an à iteachan nas à irde na dà mhìle troigh ach, bho à m gu à m, bidh droch shìde a’ gheamhraidh gan iomain gu talamh ìosal. Chaidh fear a ghlacadh turas air Eilean Iù, faisg air a’ chladach.
Ged nach eil an tà rmachan cho pailt ’s a bha e uaireigin, tha e fada nas sà bhailte nan capall-coille ann an Alba. Tha an capall-coille, eun mòr a tha cà irdeach don tà rmachan agus don chirc-fhraoich, a’ fuireach ann an coilltean-giuthais, agus chan eil gu leòr dhiubh sin air fhà gail. Thogadh a’ cheist grunn tursan an robh e ceart a bhith a’ smaoineachadh gur e capall-coille dha-rìreabh an t-ainm a bh’ air. Uill, o chionn còrr is ceithir ceud bliadhna, sgrìobh an t-Easbaig Leslie gur e sin a bh’ ann – capall-coille – horse of the forest. ’S dòcha, a-rithist, gur e am fuaim a tha an coileach a’ dèanamh is coireach airson an ainm.
Ach tha eachdraidh dhuilich aig an eun seo ann an Alba. Ann an seachd ceud deug, ceithir fichead ’s a còig (1785), chaidh e à bith. ’S e sgrios nan coilltean agus sealg a bu choireach. Chaidh a thoirt air ais bhon t-Suain, a’ tòiseachadh ann an ochd ceud deug, is seachd-deug ar fhichead (1837).
Ach tha dragh mòr aig luchd-saidheans mu dheidhinn. Tha iad ag rà dh nach eil ach mìle air fhà gail agus gu bheil iad ann an cunnart dhol à bith a-rithist. Am measg eile, bidh iad a’
bà sachadh ann am feansaichean a tha a’ dìon nan coilltean an aghaidh nam fiadh. Tha mi ’n dòchas nach can sinn, anns an à m ri teachd, nach eil ach aon eun air a’ Ghaidhealtachd air a bheil ainm Beurla a thà inig bhon Ghà idhlig. Beannachd leibh.
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
Puing ghrĂ mair na seachdaine
GnĂ ths-cainnt na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.