23/07/1999
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
![]()
Litir do Luchd-ionnsachaidh 3
Duration: 04:31
Litir 3: “Tha mi dola.”
’S ann tric a tha sinn a’ cluinntinn faclan ùra ann an Gà idhlig, dìreach mar a tha sinn ann am Beurla. A h-uile turas a nochdas rudeigin ùr, feumaidh faclan a bhith ann, ann an cà nan sam bith, airson bruidhinn mu dhèidhinn. Bha latha ann nuair nach cuala sinn na faclan “in-vitro fertilization” neo “ath-ghiollachd niùclasach”. Cha robh a leithid de rud ann.
Uaireannan bidh daoine a’ gabhail dragh mu fhaclan ùra, gu h-à raidh ma tha iad a’ leum bho chà nan gu cà nan gun atharrachadh mòr sam bith orra. Mareisimpleir, bidh muinntir na Frainge a’ gabhail dragh mu leithid “weekend” a nochdadh anns a’ chà nan aca fhèin. Agus tha an aon dragh ann an Alba mu leithid “telebhisean”, a thà inig don Ghà idhlig às a’ Bheurla.
Ach seallaibh air an fhacal “telebhisean” ann an cà nanan eile. Ann am Frangais ’s e “télévision”; ann an Eadailtis “televisione”. Leis an fhìrinn innse, ’s e facal eadar-nà iseanta a th’ann, agus chan ann à freumhaichean Beurla a tha e a’ tighinn co-dhiù, ach à dà fhacal ann an seann Ghreigis is Laideann a tha a’ ciallachadh “fradharc fada”.
Ach dè mu fhacal eile a tha a’ nochdadh nas trice an-diugh ann an Gà idhlig – “ceapaire”? Do mhòran ’s e “sandwich” a th’ann ann an Gà idhlig a cheartcho math ris a’ Bheurla. Ged a rinn an ceathramh Iarla Sandwich ainmeil e, agus ged a ghabh na Frangaich am facal a-steach don chà nan aca mar “sandwich”, bha seann fhacal Gà idhlig ann airson pìos arain le cà ise air –ceapaire. Agus ’s e sin am facal a tha mòran ann an saoghal na Gà idhlig a’ cleachdadh an-diugh, ann an Eirinn a cheart cho math ri Alba.
Anns an t-seann aimsir, bhiodh na Sà ilich - na daoine ann an Cinn Tà ile, air taobh siar na Gà idhealtachd, ag ithe ceapaire gun aran sam bith ann. Cha robh ann ach pìos mòr chà ise le dìreach ìm air. B’e sin an “Ceapaire Sà ileach”. Cha chanainn gum biodh e uabhasach math. ’S dòcha gur e an “ceapaire salach” a chanainn fhìn ris!
Co-dhiù, chuala mi facal ùr an latha roimhe ann an Gà idhlig. Cha chreid mi gu bheil e anns na faclairean – fhathast, co-dhiù. “Dola”. Cha robh ceangal sam bith aige le doilichean neo liùdhagan. ’S ann rudeigin mar seo a chuala mi e. Bha boireannach anns a’ chidsin, còmhla ri a nighinn òig. “Cha do rinn thu na soithichean fhathast,” thuirt a mà thair, agus i a’ coimhead air an tsinc a bha là n thruinnsearan salach. “Ach tha mi dola,” fhreagair an nighean.
Chan e “tha mi coma” neo “tha mi trang”, ach “tha mi dola”. Chuir mi seachad mionaid neo dhà mus do thuig mi dè bha an tè òg a’ ciallachadh. Bha i air an staidhre, agus dh’èigh a mà thair oirre – “cuir an t-aodach agad air falbh.” Agus fhreagair an nighean, a tha na sgoilear ann an aonad Gà idhlig ann am baile mòr, “tha mi dola, tha mi dola, tha mi dola!”
Thuig mi an uairsin dè bha i a’ ciallachadh. “Tha mi a’ dol a dhèanamh an rud a tha thu ag iarraidh…” Neo airson a dhèanamh goirid – “tha mi a’ dol a…” Tha mi là n chinnteach gun tà inig sin às a’ Bheurla mar eadar-theangachadh air “I am going to…” Tha mi a’ dol a…
Tha iomadach rud ùr a’ tighinn a-steach don chà nan gach bliadhna, ach chan eil mi uabhasach measail air “dola”. B’fheà rr leam gun canadh an nighean òg “nì mi sin” neo “tha mi a’ dol ga dhèanamh”. Seadh – “tha mi a’ dol ga dhèanamh.” Mmm. ’S dòcha gum biodh e na bu Ghaidhealaiche nan canadh i “tha mi dolga”, ach ’s e ceist mhòr eile a tha sin.
Faclan na seachdaine
ath-ghiollachd niĂąclasach:Ěýnuclear reprocessing; freumhaichean: roots; dh’èigh: shouted; eadar-theangachadh: translation; chanainn: I would say; measail (air): keen (on).
Abairtean na seachdaine
leis an fhìrinn innse : to tell the truth; a cheart cho math ri: as much as (in the same way as).
Puing ghrĂ mair na seachdaine
’s ann tric a tha sinn a’ cluinntinn…: it is often that we hear…; this structure, beginning with “’s ann” is common in Gaelic and it can be used, among other things, to emphasise the following word. eg ’s ann leamsa a tha an leabhar sin: that book is mine. Listen out for this structure in conversation on the radio, particularly on chat shows like “Coinneach MacIomhair”. The question form is “an ann…?” to which you would make the simple answer “’s ann” or “chan ann”. An ann aig an taigh a bha e? ’S ann.
ĚýGnĂ ths-cainnt na seachdaine
anns an t-seann aimsir: in olden times. Aimsir can refer to time or season, as well as its common meaning of “weather”. Here it is in the dative case (because of the preposition “anns an”) which causes a “t” to go before the “s” in “seann”. This “s” is no longer sounded, and the word sounds like “teann”. “Seann” is an unusual Gaelic adjective in that it precedes the noun.
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
![]()
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.
