Main content

28/03/2009
Litir na seachdain aig Ruaraidh MacIllEathain. This week's letter for learners from Roddy MacLean.
Last on
Sat 28 Mar 2009
10:55
ĂŰŃż´ŤĂ˝ Radio nan GĂ idheal
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 508
Duration: 05:04
Litir 508: Thugam agus Bhuam
Bha mi aâ leughadh leabhar gu math taitneach o chionn ghoirid. âS e an t-ainm a thâ air Thugam agus Bhuam. âS e cruinneachadh de sgeulachdan is òrain a thâ ann, agus iad uile air an aithris no air an cruthachadh le PĂ druig Moireasdan nach maireann. âS e Dòmhnall EĂ irdsidh Dòmhnallach nach maireann a thagh agus a dheasaich na sgeulachdan. Bha Dòmhnall EĂ irdsidh ag obair fad Ăšine mhòr aig Sgoil Eòlais na h-Alba. Bha esan am measg nan daoine a chlĂ ir PĂ druig Moireasdan, agus e ag aithris sgeulachdan. ThĂ inig an leabhar a-mach an toiseach o chionn trithead âs a dhĂ bliadhna.
Ach chuir Comann Coimhearsnachd Ghriomasaigh ann an clò a-rithist e o chionn ghoirid. Mo bheannachd orra.
Rugadh PĂ druig Moireasdan â PĂ druig mac âilleasbâ âic PhĂ druig âic Iain â ann an Griomasaigh ann an ochd ceud deug, ochdad âs a naoi (1889). Mura h-eil sibh eòlach air Griomasaigh, âs e eilean beag a thâ ann eadar Uibhist a Tuath agus Beinn aâBhadhla. Nuair a thogadh PĂ druig ann, bha aâ choimhearsnachd gu math traidiseanta. Bha daoine math gus sgeulachdan innse, agus bha an taigh-ceilidh fhathast aâ dol. âS iomadh taigh anns am biodh daoine aâ tighinn cruinn còmhla air an oidhche. Agus bhiodh sgeulachdan, naidheachdan is dibhearsain gu leòr aâ dol.
Nuair a bha PĂ druig na dheugaire dhâfhalbh e taobh Abhainn Chluaidh, far an robh e ag obair ann an Guireag is Glaschu. Bha e na sheòladair fad greis. Chuir e seachad Cogadh aâ Cheusair ann an rèisimeid Mhic Shimidh agus thill e an uair sin a Ghriomasaigh. Bha e ri iasgach is obair na croite ann an Griomasaigh. Airson aâ chòrr de a bheatha bha e eadar aâ Ghalltachd, Griomasaigh agus Eilean Heisgeir. Faodaidh sibh eachdraidh a bheatha a leughadh le bhith aâ ceannach an leabhair.
Ach tha mi airson innse dhuibh mu aon de na stòiridhean aig PĂ druig a nochdas anns an leabhar. Chan e sgeulachd a chuala e anns an taigh-chèilidh ach tachartas na bheatha fhèin, nuair a bha e òg. Bha sin ann an naoi ceud deug âs a h-aon-deug (1911). BhĂ PĂ draig an lĂ thair nuair a thachair rudeigin iongantach. âS e latha mòr a bhâ ann.âS ann am Beal Feirste a thachair e agus bha PĂ druig ann a chionn âs gun robh eag obair air tè de bhĂ taichean Ghlaschu aig an Ă m, aâ toirt bathar eadar Alba is Ăirinn. A bheil fios agaibh dè bhâ ann? Bha PĂ draig an lĂ thair nuair a chaidh an Titanic a chur air bhog ann am Beal Feirste.
Air an latha mu dheireadh dhen Chèitean naoi ceud deug âs a h-aon-deug (1911) bhathar aâ dèanamh deiseil airson an soitheach as motha a chaidh a thogail riamh a chur air bhog. Cha robh i deiseil airson luchd-turais a ghiĂšlain. Bha tòrr ri dhèanamh oirre fhathast. Ach bha a slige deiseil airson a dhol air bhog.
Chaidh còrr is fichead tonna de gheir a chur air an t-slip airson leigeil leis an t-slige sleamhnadh sĂŹos don abhainn. Bha sgioba de luchd-obrach deiseil airson am fiodha bha ga cumail na h-Ă ite a thoirt air falbh. Bha a h-uile cĂ il an ĂŹre mhath ceart gu leòr. Ach dhâfhairich PĂ druig rudeigin neònach air an latha sin. Beagan is bliadhna Ă s dèidh sin, tha mi cinnteach gun do thill na thachair do chuimhne nuair a chaidh an Titanic don aiginn anns aâ chuan mhòr. An ath-sheachdain, leigidh mi le PĂ druig innse dhuibh beagan na fhaclan fhèin air dè dĂŹreach a thachair air an latha ainmeil sin ann am Beal Feirste.
Ach chuir Comann Coimhearsnachd Ghriomasaigh ann an clò a-rithist e o chionn ghoirid. Mo bheannachd orra.
Rugadh PĂ druig Moireasdan â PĂ druig mac âilleasbâ âic PhĂ druig âic Iain â ann an Griomasaigh ann an ochd ceud deug, ochdad âs a naoi (1889). Mura h-eil sibh eòlach air Griomasaigh, âs e eilean beag a thâ ann eadar Uibhist a Tuath agus Beinn aâBhadhla. Nuair a thogadh PĂ druig ann, bha aâ choimhearsnachd gu math traidiseanta. Bha daoine math gus sgeulachdan innse, agus bha an taigh-ceilidh fhathast aâ dol. âS iomadh taigh anns am biodh daoine aâ tighinn cruinn còmhla air an oidhche. Agus bhiodh sgeulachdan, naidheachdan is dibhearsain gu leòr aâ dol.
Nuair a bha PĂ druig na dheugaire dhâfhalbh e taobh Abhainn Chluaidh, far an robh e ag obair ann an Guireag is Glaschu. Bha e na sheòladair fad greis. Chuir e seachad Cogadh aâ Cheusair ann an rèisimeid Mhic Shimidh agus thill e an uair sin a Ghriomasaigh. Bha e ri iasgach is obair na croite ann an Griomasaigh. Airson aâ chòrr de a bheatha bha e eadar aâ Ghalltachd, Griomasaigh agus Eilean Heisgeir. Faodaidh sibh eachdraidh a bheatha a leughadh le bhith aâ ceannach an leabhair.
Ach tha mi airson innse dhuibh mu aon de na stòiridhean aig PĂ druig a nochdas anns an leabhar. Chan e sgeulachd a chuala e anns an taigh-chèilidh ach tachartas na bheatha fhèin, nuair a bha e òg. Bha sin ann an naoi ceud deug âs a h-aon-deug (1911). BhĂ PĂ draig an lĂ thair nuair a thachair rudeigin iongantach. âS e latha mòr a bhâ ann.âS ann am Beal Feirste a thachair e agus bha PĂ druig ann a chionn âs gun robh eag obair air tè de bhĂ taichean Ghlaschu aig an Ă m, aâ toirt bathar eadar Alba is Ăirinn. A bheil fios agaibh dè bhâ ann? Bha PĂ draig an lĂ thair nuair a chaidh an Titanic a chur air bhog ann am Beal Feirste.
Air an latha mu dheireadh dhen Chèitean naoi ceud deug âs a h-aon-deug (1911) bhathar aâ dèanamh deiseil airson an soitheach as motha a chaidh a thogail riamh a chur air bhog. Cha robh i deiseil airson luchd-turais a ghiĂšlain. Bha tòrr ri dhèanamh oirre fhathast. Ach bha a slige deiseil airson a dhol air bhog.
Chaidh còrr is fichead tonna de gheir a chur air an t-slip airson leigeil leis an t-slige sleamhnadh sĂŹos don abhainn. Bha sgioba de luchd-obrach deiseil airson am fiodha bha ga cumail na h-Ă ite a thoirt air falbh. Bha a h-uile cĂ il an ĂŹre mhath ceart gu leòr. Ach dhâfhairich PĂ druig rudeigin neònach air an latha sin. Beagan is bliadhna Ă s dèidh sin, tha mi cinnteach gun do thill na thachair do chuimhne nuair a chaidh an Titanic don aiginn anns aâ chuan mhòr. An ath-sheachdain, leigidh mi le PĂ druig innse dhuibh beagan na fhaclan fhèin air dè dĂŹreach a thachair air an latha ainmeil sin ann am Beal Feirste.
Faclan na Litreach
taitneach: pleasant; Dòmhnall Eà irdsidh Dòmhnallach: Donald Archie MacDonald; Sgoil Eòlais na h-Alba: School of Scottish Studies; traidiseanta: traditional; deugaire: teenager; Guireag: Gourock.
Abairtean na Litreach
sgeulachdan is òrain: stories and songs; air an aithris no air an cruthachadh le PĂ druig Moireasdan: recounted or created by Peter Morrison; nach maireann: deceased; mo bheannachd orra: well done to them; eadar Uibhist a Tuath agus Beinn aâ Bhadhla: between North Uist and Benbecula; dhâfhalbh e taobh Abhainn Chluaidh: he went off to the Clyde; chuir e seachad Cogadh aâ Cheusair ann an rèisimeid Mhic Shimidh: he spent the First World War in the Lovat Scouts; airson aâ chòrr de a bheatha: for the rest of his life; âs ann am Beal Feirste a thachair e: itâs in Belfast it happened; aâ toirt bathar: taking goods; nuair a chaidh an Titanic a chur air bhog: when the Titanic was launched; an soitheach as motha a chaidh a thogail riamh: the largest vessel ever built; deiseil airson luchd-turais a ghiĂšlain: ready to carry passengers; bha a slige deiseil: her hull was ready; chaidh còrr is fichead tonna de gheir a chur air an t-slip: more than 20 tons of tallow were put on the slipway; sleamhnadh sĂŹos don abhainn: sliding down to the river; dhâfhairich PĂ druig rudeigin neònach: Peter heard/sensed a strange thing; gun do thill na thachair do chuimhne: that what happened returned to his memory; don aiginn anns aâ chuan mhòr: to the abyss in the ocean.
Puing-chĂ nain na Litreach
bhiodh sgeulachdan, naidheachdan is dibhearsain gu leòr aâ dol: there would be plenty of stories, anecdotes and fun happening. Isnât it interesting how a loanword from another language can take on a new life in its adopted tongue. Or sometimes the word retains a meaning that was present in the donor language when the word passed over, but which has become weaker in the donor language. An example is dibhearsain which derives from the English âdiversionâ. In Gaelic the primary meaning of the word is âfun, entertainmentâ which is no longer the primary meaning of the word in English. Spòrs is another â it came from the English âsportâ. While both words mean âa physical activity, often competitiveâ, the secondarymeaning of âfun, good-humoured jokingâ is now stronger in Gaelic than in the donorlanguage. If somebody objects to you making fun of them you can say, âBha mi dĂŹreachaâ gabhail spòrs.â
Gnathas-cainnt na Litreach
chuir Comann Coimhearsnachd Ghriomasaigh ann an clò a-rithist e: Grimsay Community Association reprinted/republished it.
Tha âLitir do Luchd-ionnsachaidhâ air a maoineachadh le MG ALBA
Tha âLitir do Luchd-ionnsachaidhâ air a maoineachadh le MG ALBA
Broadcast
- Sat 28 Mar 2009 10:55ĂŰŃż´ŤĂ˝ Radio nan GĂ idheal
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.