Main content

03/04/2009
Litir na seachdain aig Ruaraidh MacIllEathain. This week's letter for learners from Roddy MacLean.
Last on
Fri 3 Apr 2009
11:55
ĂŰŃż´ŤĂ˝ Radio nan GĂ idheal
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 509
Duration: 04:55
Litir 509: Manadh air an Titanic
Rugadh PĂ druig Moireasdan ann an Griomasaigh ann an ochd ceud deug, ochdadâs a naoi (1889). Air an latha mu dheireadh dhen Chèitean naoi ceud deug âs a h-aon-deug (1911), bha e ag obair air bòrd bĂ ta ann am Beal Feirste. Agus chunnaic e le a shĂšilean fhèin an soitheach mòr, an Titanic, aâ dol air bhog. Tha mi aâ dol a leigeil le PĂ druig innse na thachair air an latha sin, an ĂŹre mhath na fhaclan fhèin.âS e an t-ainm air an stòiridh aige Manadh air an Titanic:
An suidheachadh air an robh sinne ag obrachadh air aâ bhĂ ta: nuair a bha sinn ga nighe sĂŹos sa mhadainn, bha sinn an uair sin aâ gabhail biadh sinn fhĂŹn âs bha an còrr dhen latha againn gu ceithir uairean feasgar. Dhâfhaodamaid a dhol a chadal no dhol gu tĂŹr...
Ach an latha seo â latha leainseadh na Titanic â cha deach duine a leabaidh no gu tĂŹr.Â
Bha sluagh aâ bhailâ uileag aâ tionndadh sĂŹos gu bruaich na h-aibhneadh. Bâ e sin an taobh air an robh sinn dhen abhainn cuideachd: âs ann air an taobh muar coinneamh a bha an gĂ rradh-iarainn far an deach isâ a thogail agus âs ann Ă s a bhiodh i aâ slaighdeadh a-mach dhan tè a bha gu bhith na mĂ thair dhi â an cuanmòr.
Bha iad cho tiugh mu choinneamh aâ ghĂ rraidh âs aâ bhĂ ta, sĂŹos taobh na h-aibhneadh. Bha sinne shĂŹos ann a shiud cuideachd ... a dhĂ no trĂŹ an siud âs a dhĂ no trĂŹ an Ă itâ eile. Bhathar aâ feitheamh gun fhacal airson greis mhath de dhâĂšine, aâ cluinnteil glagadaich taobh eile na h-aibhneadh agus aâ faicinn gluasadan sluaigh agus mòran de shluagh air gach taobh dhen ghĂ rradh a bharrachd air na bha staigh ann...
Agus chuala sinn an seo ann am Beurla âThere she goes! There she goes!â Bha dĂŹreach aâ chiad ghluasad aice, aâ dol gu na seirbheis airson ân do rinneadh i. Bha dĂ bhodach bheag Ăireannach, fear aca cha mhòr nach robh e aâ suathadh na mo ghualainn dheas. Bha companach an tacsa ris-san air an taobh adeas dheth, pĂŹob ghoirid chrèadhach am beul gach fir aca âs currac dĂ -bhilâ orrâ. Chan eil cuimhnâ aâm dè ân seòrsa clò ach âs e clò a bha sna seacaidean a bhâ orra,ge bâ e dè bha sna briogaisean.
Dhâfhalbh am bĂ ta sin cho sèimh âs cho brèagha ri dad a bâ urrainn dhòmhsa no dhan sgiobadh againn fhaicinn. Chaidh i dhan mhuir. Chuir na cuideaman stad, chuir iad stad oirre nuair a bha i air flod. Ach thionndaidh am bodach beag a bâ fhaisge dhòmhsa ri chompanach âs thug e a phĂŹob Ă s a bheul.Thuirt e mar seo:
âMark my word, Pat,â arsâ esan, âsheâll be an unlucky ship.ââS bha i sin, an Titanic, âs bâ e siud an latha a chaidh a leainseadh. Bha sinnâ aâ bruidhinn Ăšineachan is Ăšineachan nuair a thill sinn air ais dhan bhĂ tâ againn fhĂŹn. Bâ e siud an còmhradh againn airson lĂ ithean: gu dè chunnaic am bodach. Saoil an robh ciall aige no toinisg aig an rud a thuirt e ri chompanach,âMark my word, Pat, sheâll be an unlucky ship.ââS ann mĂŹ-shealbhach a bha i.
Ma tha Ăšidh agaibh anns na stòiridhean aig PĂ druig Moireasdan, chuir Comann Coimhearsnachd Ghriomasaigh cruinneachadh tarraingeach dhiubh ann an clò a-rithist o chionn ghoirid. âS e an t-ainm air an leabhar Thugam agus Bhuam. Agus sin e bhuamsâ an-drĂ sta.
An suidheachadh air an robh sinne ag obrachadh air aâ bhĂ ta: nuair a bha sinn ga nighe sĂŹos sa mhadainn, bha sinn an uair sin aâ gabhail biadh sinn fhĂŹn âs bha an còrr dhen latha againn gu ceithir uairean feasgar. Dhâfhaodamaid a dhol a chadal no dhol gu tĂŹr...
Ach an latha seo â latha leainseadh na Titanic â cha deach duine a leabaidh no gu tĂŹr.Â
Bha sluagh aâ bhailâ uileag aâ tionndadh sĂŹos gu bruaich na h-aibhneadh. Bâ e sin an taobh air an robh sinn dhen abhainn cuideachd: âs ann air an taobh muar coinneamh a bha an gĂ rradh-iarainn far an deach isâ a thogail agus âs ann Ă s a bhiodh i aâ slaighdeadh a-mach dhan tè a bha gu bhith na mĂ thair dhi â an cuanmòr.
Bha iad cho tiugh mu choinneamh aâ ghĂ rraidh âs aâ bhĂ ta, sĂŹos taobh na h-aibhneadh. Bha sinne shĂŹos ann a shiud cuideachd ... a dhĂ no trĂŹ an siud âs a dhĂ no trĂŹ an Ă itâ eile. Bhathar aâ feitheamh gun fhacal airson greis mhath de dhâĂšine, aâ cluinnteil glagadaich taobh eile na h-aibhneadh agus aâ faicinn gluasadan sluaigh agus mòran de shluagh air gach taobh dhen ghĂ rradh a bharrachd air na bha staigh ann...
Agus chuala sinn an seo ann am Beurla âThere she goes! There she goes!â Bha dĂŹreach aâ chiad ghluasad aice, aâ dol gu na seirbheis airson ân do rinneadh i. Bha dĂ bhodach bheag Ăireannach, fear aca cha mhòr nach robh e aâ suathadh na mo ghualainn dheas. Bha companach an tacsa ris-san air an taobh adeas dheth, pĂŹob ghoirid chrèadhach am beul gach fir aca âs currac dĂ -bhilâ orrâ. Chan eil cuimhnâ aâm dè ân seòrsa clò ach âs e clò a bha sna seacaidean a bhâ orra,ge bâ e dè bha sna briogaisean.
Dhâfhalbh am bĂ ta sin cho sèimh âs cho brèagha ri dad a bâ urrainn dhòmhsa no dhan sgiobadh againn fhaicinn. Chaidh i dhan mhuir. Chuir na cuideaman stad, chuir iad stad oirre nuair a bha i air flod. Ach thionndaidh am bodach beag a bâ fhaisge dhòmhsa ri chompanach âs thug e a phĂŹob Ă s a bheul.Thuirt e mar seo:
âMark my word, Pat,â arsâ esan, âsheâll be an unlucky ship.ââS bha i sin, an Titanic, âs bâ e siud an latha a chaidh a leainseadh. Bha sinnâ aâ bruidhinn Ăšineachan is Ăšineachan nuair a thill sinn air ais dhan bhĂ tâ againn fhĂŹn. Bâ e siud an còmhradh againn airson lĂ ithean: gu dè chunnaic am bodach. Saoil an robh ciall aige no toinisg aig an rud a thuirt e ri chompanach,âMark my word, Pat, sheâll be an unlucky ship.ââS ann mĂŹ-shealbhach a bha i.
Ma tha Ăšidh agaibh anns na stòiridhean aig PĂ druig Moireasdan, chuir Comann Coimhearsnachd Ghriomasaigh cruinneachadh tarraingeach dhiubh ann an clò a-rithist o chionn ghoirid. âS e an t-ainm air an leabhar Thugam agus Bhuam. Agus sin e bhuamsâ an-drĂ sta.
Faclan na Litreach
Beal Feirste: Belfast; manadh: omen, supernatural warning;Â slaighdeadh: sliding; tiugh: thick [densely packed]; glagadaich: chatter.
Abairtean na Litreach
Rugadh PĂ druig Moireasdan ann an Griomasaigh: Peter Morrison was born in Grimsay; le a shĂšilean fhèin: with his own eyes; aâ dol air bhog: being launched; ga nighe sĂŹos sa mhadainn: washing her down in the morning; dhâfhaodamaid a dhol a chadal no dhol gu tĂŹr: we could go to sleep or go on [to] land; latha leainseadh na Titanic: the day of the Titanicâs launch; bha sluagh aâ bhailâ uileag [uile] aâ tionndadh sĂŹos gu bruaich na h-aibhneadh: the entire population of the city were going down to the river bank; mu ar coinneamh a bha an gĂ rradh-iarainn far an deach isâ a thogail: opposite us was the shipyard where she was built; dhan tè a bha gu bhith na mĂ thair dhi â an cuan mòr: to the thing that was going to be her mother â the great ocean; bhathar aâ feitheamh gun fhacal: it was awaited silently; gu na seirbheis airson ân do rinneadh i: to the service for which she was made; cha mhòr nach robh e aâ suathadh na mo ghualainn dheas: he was almost touching my right shoulder; bha companach an tacsa ris-san: he had a companion beside him; âs currac dĂ -bhilâ [dĂ -bhileach] orrâ:[with] a twin-peaked [deerstalkerâs] cap on them ; âs e clò a bha sna seacaidean:the jackets were tweed; ge bâ e dè bha sna briogaisean: whatever their trousers were [happened to be made of]; bha sinnâ aâ bruidhinn Ăšineachan is Ăšineachan: we were speaking for a long time; saoil an robh ciall aige no toinisg aig an rud a thuirte: I wonder if he made sense or if there was sense in what he said.
Puing-chĂ nain na Litreach
pĂŹob ghoirid chrèadhach [ann] am beul gach fir aca: [with] a short clay pipe in the mouth of each of them. Gach commands a noun in the singular so âboth [individuals] of themâ would be gach fear aca. But fear is here in the genitive or possessive case. As it is singular, it takes the form fir (eg bonaid an fhir, the manâs hat, bonaid fir, a manâs hat). Many Gaelic speakers today would say ann am beul gach fear aca but PĂ druig Moireasdanâs Gaelic wasof an older variety and would cling more closely to traditional grammatical usage.
Gnathas-cainnt na Litreach
nuair a bha i air flod: when she was floating (the Gaelic term may be derived from Old Norse, rather than English).
Tha âLitir do Luchd-ionnsachaidhâ air a maoineachadh le MG ALBA
Tha âLitir do Luchd-ionnsachaidhâ air a maoineachadh le MG ALBA
Broadcast
- Fri 3 Apr 2009 11:55ĂŰŃż´ŤĂ˝ Radio nan GĂ idheal
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.