Main content

An Litir Bheag 1051

Litir Bheag na seachdain sa le Ruairidh MacIlleathain. Litir àireamh 1051. This week's short letter for Gàidhlig learners.

Available now

3 minutes

Last on

Sun 6 Jul 2025 13:30

Clip

An Litir Bheag 1051

Dè tha ann an sgadan glan agus sgadan salach? Clean herring agus dirty herring? Uill ... fanaibh mionaid agus innsidh mi dhuibh.

Air mo bheulaibh, tha lethbhreac agam de sheann phàipear. Chaidh fhoillseachadh ann an Dùn Èideann ann an ochd ceud deug, ceathrad ’s a sia (1846). ’S e an t-ainm a tha air ‘Directions for Taking and Curing Herrings ...’ 

Chaidh fhoillseachadh le Bòrd na h-Iasgaireachd Bhreatannaich – The Board of British Fisheries. Agus bha e air eadar-theangachadh gu Gàidhlig. Ann am meadhan an naoidheamh linn deug, bha an t-uabhas dhaoine comasach air Gàidhlig a leughadh. 

Tha gach duilleag air a roinn eadar an dà chànan. Tha a’ Bheurla air an taobh chlì agus tha a’ Ghàidhlig air an taobh dheas. ’S e an tiotal a tha air a’ phàipear ann an Gàidhlig ‘An Seòl air an Glacar agus an Grèidhear an Sgadan ...’ 

B’ e an t-ùghdar An Ridire Tòmas Dic Lauder. Bha e na ‘¸éù²Ô-³¦³ó±ôè¾±°ù±ð²¹³¦³ó’ aig Bòrd na h-Iasgaireachd – Secretary to the Fisheries Board. ’S e an t-Urr. Alasdair MacGriogair, Ministear-cuideachaidh ann an Cille Mhoire san Eilean Sgitheanach, a rinn an t-eadar-theangachadh.

Tha an t-ùghdar ag innse dhuinn gu bheil trì seòrsaichean sgadain ann – an sgadan glan, an sgadan salach agus an sgadan ruithte. Airson tuigsinn dè tha ann an sgadan glan, feumaidh mi dà fhacal a thoirt dhuibh. Tha iuchair a’ ciallachadh fish roe. Tha mealg a’ ciallachadh milt – no sìol nan sgadan fireann.

’S e sgadan glan iasg anns a bheil iuchair no mealg. Ach chan eil iad ro leasaichte. Ann am Beurla, canar maties riutha. Is iad sin na sgadain as fheàrr mar bhiadh. 

’S e an sgadan salach, ge-tà, am fear as luachmhoire. Tha e a’ coimhead nas reamhra na ’n sgadan glan oir tha an iuchair no a’ mhealg air fàs mòr. Ann am Beurla, canaidh daoine full fish riutha.

Tha treas seòrsa ann, agus ’s e sin an sgadan ruithte no spent fish. Chan eil iuchair no mealg annta tuilleadh. Tha iad caol agus chan eil iad cho math mar bhiadh. Tha fios agaibh a-nise dè tha ann an ‘sgadan glan’!

The Little Letter 1051

What is a sgadan glan and a sgadan salach? Clean herring and dirty herring? Well … wait a moment and I’ll tell you.

In front of me I have a copy of an old paper. It was published in Edinburgh in 1846. Its name is ‘Directions for Taking and Curing Herrings ...’ 

It was published by Bòrd na h-Iasgaireachd Bhreatannaich – The Board of British Fisheries. And it was translated into Gaelic. In the middle of the 19th century, many people were capable of reading Gaelic.

Each page is divided between the two languages. The English is on the left(-hand) side and the Gaelic is on the right side. The title of the paper in Gaelic is ‘An Seòl air an Glacar agus an Grèidhear an Sgadan ...’ 

The author was Thomas Dick Lauder. He was ‘¸éù²Ô-³¦³ó±ôè¾±°ù±ð²¹³¦³ó’ to the Fisheries Board – Secretary to the Fisheries Board. It was the Rev. Alexander MacGregor, Assistant Minister in Kilmuir on Skye, that did the translation.

The author tells us that there are three types of herring – an sgadan glan, an sgadan salach and an sgadan ruithte. To understand what a sgadan glan is, I must give you two words. Iuchair means fish roe. Mealg means milt or the sperm of the male herrings.

A sgadan glan is a fish that contains roe or milt. But they are not too (well) developed. In English, they are called ‘maties’. They are the best herring for eating [‘as food’].

It’s the sgadan salach, however, that is the most valuable. It looks fatter than the sgadan glan because the roe or milt have grown large. In English, they are called ‘full fish’.

There is a third type of fish and that is the sgadan ruithte or ‘spent fish’. They no longer contain roe or milt. They are thin and are not so good as food. Now you know what a sgadan glan is!

Broadcast

  • Sun 6 Jul 2025 13:30

All the letters

Tha gach Litir Bheag an seo / All the Little Letters are here.

Podcast: An Litir Bheag

The Little Letter for Gaelic Learners

An Litir Bheag air LearnGaelic

An Litir Bheag is also on LearnGaelic (with PDFs)

Podcast