Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir164: Pulpit Rock

Air bruach an iar Loch Laomainn, faisg air an rathad A 82, gu deas air baile Àird Laoigh, tha clach mhòr ainmeil ann. Air a’ mhap, ’s e Pulpit Rock a th’ oirre. Tuigidh sibh gu robh i air a cur gu feum uaireigin mar chùbaid.

Bha sin bho ochd-deug, fichead ’s a còig (1825) a-mach, as dèidh do mhuinntir an àite gearain don mhinistear aca gu robh aca ri coiseachd ro fhada don eaglais air an t-Sabaid. “Uill,” thuirt am ministear, an t-Urramach Peadar Proudfoot, “ma thogas sibh cùbaid is seòmar-culaidh dhomh ann am badeigin, thig mi a-mach agus searmonachaidh mi dhuibh ann a sin.”

Agus ’s e sin a thachair. Chleachd na daoine stuth spreadhaidh agus chladhaich iad toll anns a’ chloich, a bhiodh mòr gu leòr airson a’ mhinisteir. Aig a’ cheann thall, bha e mòr gu leòr airson triùir – am ministear, eildear agus fear a chuireadh a-mach an loighne nuair a bhathar a’ gabhail nan salm.

Chaidh doras a chur air beul an tuill agus, air a chùlaibh, bha an seòmar-culaidh. Bha àrd-ùrlar air a thogail air aghaidh na cloiche, air beulaibh an dorais. Bhiodh cùbaid air a cur air an àrd-ùrlar sin nuair a thigeadh am ministear air an t-Sàbaid. Bhiodh muinntir an àite a-muigh ag èisteachd ris an t-searmon, ann an deagh shìde is droch shìde – cleachdadh a bha cumanta gu leòr ann an eachdraidh na h-Alba.

’S ann mar sin a bha e airson seasgad ’s a còig bliadhna gus an deach eaglais bheag a thogail ann an Àird Laoigh aig deireadh an naoidheamh linn deug. Chaidh an t-àrd-ùrlar agus an dòras, a bh’ air an dèanamh le fiodh, a chleachdadh mar chonnadh le luchd-siubhail, agus dhìochuimhnich a’ chuid mhòr dhen t-sluagh mu dheidhinn na cloiche. Tha coille mhòr dhorcha air fàs suas mu a timcheall.

’S ann mar sin a bha e gus o chionn ghoirid nuair a chum am ministear, an t-Urramach Dane Shepherd, searmon aig a’ chloich. Tha buidheann coimhearsnachd a-nise ag iarraidh na craobhan mu a timcheall a leigeal agus àite-pàircidh a thogail ri a taobh. Tha e coltach gum bithear a’ brosnachadh cuid de na daoine, a bhios a’ tadhal air Pàirce Nàiseanta ùr Loch Laomainn is nan Tròisichean, a dhol a dh’fhaicinn na cloiche.

Nise, saoil dè a’ Ghàidhlig a th’ air Pulpit Rock? Clach na Cùbaid, ’s dòcha? Uill, chan e, oir bha ainm Gàidhlig oirre fada fada mus robh guth air cleachdadh na cloiche airson searmon. Tha an t-ainm Beurla oirre a’ buntainn ri cleachdadh Crìosdail, ach tha an t-ainm Gàidhlig a’ dol air ais gu dualchas nas sine na sin. ’S e an t-ainm a th’ oirre ann an Gàidhlig Clach nan Tarbh.

Tha sgeulachd co-cheangailte ris an ainm, a th’ air aithris le Mìcheal Newton anns an leabhar mhath aige, “Bho Chluaidh gu Calasraid”. Bha tarbh mòr dearg à Sasainn a thàinig a dh’Alba airson an dùthaich a mhaslachadh. “Is truagh an dùthaich!” ghlaodh e nuair a bha e gu h-àrd os cionn Loch Laomainn.

Bha tarbh dubh nan Albannach feargach agus thug e an aghaidh air an tarbh dhearg. Bha iad a’ strì an aghaidh a chèile shuas àrd air Beinn Mhurlaig agus phut iad thairis clach mhòr. Ruith a’ chlach sìos a’ bheinn don àite far a bheil i an-diugh ri taobh an locha. Agus rinn an tarbh dubh Albannach a’ chùis air an tarbh dhearg Shasannach. Tha mi an dòchas, nuair a dh’innseas muinntir na Pàirce Nàiseanta do luchd-turais mu dheidhinn na cloiche, nach dìochuimhnich iad an t-ainm Gàidhlig, agus an dualchas a tha co-cheangailte ris.

Faclan na seachdaine

Faclan na seachdaine: Loch Laomainn: Loch Lomond; Àird Laoigh: Ardlui; seòmar-culaidh: vestry; stuth spreadhaidh: explosive material; eildear: elder; connadh: fuel; coille mhòr dhorcha: a large dark wood (forest); Pàirce Nàiseanta Loch Laomainn is nan Tròisichean: Loch Lomond and Trossachs National Park; Clach nan Tarbh: The Stone (rock) of the Bulls; Beinn Mhurlaig: Ben Vorlich.

Abairtean na seachdaine

Abairtean na seachdaine: gu robh i air a cur gu feum uaireigin mar chùbaid: that it was at one time used as a pulpit; gu robh aca ri coiseachd ro fhada don eaglais air an t-Sàbaid: that they had to walk too far to the church on the Sabbath; agus ’s e sin a thachair: and that’s what happened; nuair a bhathar a’ gabhail nan salm: when the psalms were being sung; bha àrd-ùrlar air a thogail air aghaidh na cloiche, air beulaibh an dorais: a platform was built on the face of the rock, in front of the door; cleachdadh a bha cumanta gu leòr: a practice that was common enough; dhìochuimhnich X mu dheidhinn na cloiche: X forgot about the rock; tha Y air fàs suas mu a timcheall: Y has grown up around it (fem.); gus o chionn ghoirid: until recently; tha X ag iarraidh na craobhan a leigeal agus àite-pàircidh a thogail ri a taobh: X wants to fell the trees and build a parking place next to it (fem); tha an t-ainm Beurla a’ buntainn ri cleachdadh Crìosdail: the English name is associated with a Christian practice; airson an dùthaich a mhaslachadh: to put the country to shame; is truagh an dùthaich!: what a pathetic country!; thug e an aghaidh air an tarbh dhearg: he stood up to the red bull; nach dìochuimhnich iad X, agus an dualchas a tha co-cheangailte ris: that they won’t forget X, and the heritage associated with it.

Puing-ghrĂ mair na seachdaine

Puing-ghràmair na seachdaine: Did you notice the three uses of the adverb a-mach in this week’s Litir? It appears first, meaning “from 1825 onwards” in bho 1825 a-mach. Secondly, it occurs in perhaps its most obvious circumstance, meaning simply “out” in thig mi a-mach agus searmonachaidh mi (I will come out and preach). And thirdly it appears in fear a chuireadh a-mach an loighne (lit. a man who would put out the line, meaning the precentor who would lead the psalm-signing). In the early stages of learning Gaelic, you would have been told that a-mach means “out”, usually expressing movement eg leum e a-mach às a’ chàr (he leaped out of the car), dh’fhalbh i a-mach o chionn 5 mionaidean (she went out 5 minutes ago); choimhead mi a-mach air an uinneig (I looked out of the window). But be aware that this adverb is employed in a vast array of expressions and idiom, and that you will often come across it in situations where it cannot be translated simply as “out”. Here are some examples: bha iad a-mach air a chèile (they were having a heated argument, they fell out with each other); abair dol a-mach a bh’ aige! (eg what a ridiculous way to behave!); anns a’ chiad dol a-mach (in the first instance); tha iad a’ cumail a-mach gu bheil … (they maintain that…); bha i a-mach air cho math ’s a bha a’ Ghrèig (she was going on about how good Greece was); chuir mi a-mach trì tursan (I vomited three times).

GnĂ ths-cainnt na seachdaine

Gnàths-cainnt na seachdaine: ’S ann mar sin a bha e (airson seasgad ’s a còig bliadhna): that’s how it was (for 75 years).

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast