Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 38: Rann-cunntaidh

Gheall mi dhuibh an t-seachdain ’s a chaidh gun toirinn dhuibh facal eile airson meur-craoibhe. Uill seo e – geug. Thuirt mi cuideachd gun innsinn dhuibh rann shnog a bhios freagarrach do chloinn, a bharrachd air luchd-ionnsachaidh na Gàidhlig. Seo e a-nise, agus cumaibh cluas ri claisneachd airson an fhacail geug. ’S e rann-cunntaidh a th’ann, agus tha e a’ tòiseachadh le aon agus a’ dol suas gu aon-deug.

Aon, dhà, trì

An cat, an cù ’s mi fhìn

A’ ruith ’s a’ leum air feadh a’ ghàrraidh

Gus am fàs sinn sgìth.

Ceithir, còig, sia

Uisg’ neo gaoth neo fèath

Togaidh sinne bothan beag

Le clachan agus crèadh.

Seachd, ochd, naoi

Gheibh mi slat is sreang

’S thèid mi dh’iasgach anns an abhainn

Gus an tig an oidhch’.

Deich is a h-aon deug

Chan e facal brèig

Gun do chunnt mi fichead starrag

Is iad nan suidh’ air geug.

Bidh sibh a’ mothachadh gun tuirt mi “a h-aon deug” is chan e “a h-aon deug” mar a bhiodh nàdarrach dhomh. Rinn mi sin gus am biodh e a’ deanamh rann le brèig. Ach ann an cuid de dh’àiteachan, leithid Earra-Ghaidheal, ’s e sin a chanas na daoine gu nàdarrach co-dhiù. Aon-deug, dhà-dheug, tri-deug is mar sin air adhart. Agus an àite “sia”, canaidh iad “sè”. Airson sia-deug, canaidh iad sè-deug. Ach na gabhaibh dragh. Tuigidh daoine air feadh na Gàidhealtachd thu ma chanas tu “sia-deug”.

Chan eil fhios a’m am bi sibh eòlach air an fhacal fèath. Chan eil e uabhasach feumail aig an àm seo dhen bhliadhna! Tha e a’ ciallachadh aimsir chiùin, nuair nach eil gaoth ann. Ma dh’èisteas sibh ri ro-shealladh na h-aimsir, neo na sìde, air na programan-naidheachd air Radio nan Gàidheal, cluinnibh sibh rudan mar – “bidh i na fèath an-diugh”, a’ ciallachadh nach bi gaoth mhòr sam bith ann. ’S truagh nach eil sinn ga chluinntinn nas trice!

Tha mi cinnteach gum bi sibh eòlach, ge-tà, air an fhacal bothan. Tha amharas agam gun tàinig e bhon fhacal Beurla booth bho thùs mar both. Bothan – both beag. Tha e fhathast againn ann an cruth rudeigin eadar-dhealaichte mar bùth, ach tha bothan, a-rèir choltais, air a dhol air ais don Bheurla a-rithist mar bothy.

Seo an rann a-rithist, beagan nas luaithe an turas seo:

Aon, dhà, trì

An cat, an cù ’s mi fhìn

A’ ruith ’s a’ leum air feadh a’ ghàrraidh

Gus am fàs sinn sgìth.

Ceithir, còig, sia

Uisg’ neo gaoth neo fèath

Togaidh sinne bothan beag

Le clachan agus crèadh.

Seachd, ochd, naoi

Gheibh mi slat is sreang

’S thèid mi dh’iasgach anns an abhainn

Gus an tig an oidhch’.

Deich is a h-aon deug

Chan e facal brèig

Gun do chunnt mi fichead starrag

Is iad nan suidh’ air geug.

An do mhothaich sibh am facal geug, aig an fhìor dheireadh? Agus dè bha oirre? Fichead starrag. ’S e a th’ann an starrag – eun mòr dubh is glas. Canaidh feadhainn feannag ghlas ris neo hooded crow ann am Beurla. Cluinnidh tu “Starrag” mar fhrith-ainm neo far-ainm air daoine ann an cuid de cheàrnaidhean na Gàidhealtachd.

Ach ma tha thu a’ leughadh seann stòiridh neo bàrdachd Ghàidhlig, bithibh faiceallach nuair a thig sibh tarsainn air an fhacal “geug”. A bharrachd air branch, tha e, neo bha e, cuideachd a’ ciallachadh “boireannach òg bòidheach”. Is ma tha sibh a’ sgrìobhadh bàrdachd sibh fhèin, thoiribh an aire. Ma sgrìobhas sibh gu robh sibh nur “laighe fo gheugan brèagha” ’s dòcha nach tuig an luchd-leughaidh gu robh sibh dìreach a’ gabhail fois ann an coille air latha samhraidh!

Faclan na seachdaine

meur-craoibhe,geug: branch; rann-cunntaidh: a counting rhyme;cruth: form; slat: rod; sreang: string; facal brèig: a lie (untruth); a' mothachadh: noticing;fèath: calm weather; nas luaithe: faster; stòiridh: story; faiceallach: careful; bàrdachd: poetry.

Abairtean na seachdaine

gheall migun toirinn dhuibh: I promised that I would giveyou; a' ruith 's a leum air feadh a ghàrraidh: running and jumping throughout the garden;gus am fàs sinn sgìth: until we get tired; togaidh sinne bothan beag: we will build a littlebothy; gun do chunnt mi fichead starrag: that I counted twenty hoodies; nàdarrach dhomh:natural for (to) me; mar sin air adhart: and so on; bidh i na fèath an-diugh: it will be calmtoday; 's truagh nach eil sinn ga chluinntinn nas trice: it's a pity we dont hear it more often;an do mhothaich sibh X?: did you notice X?; aig an fhìor dheireadh: at the very end; ann ancuid de cheàrnaidhean na Gàidhealtachd: in some parts of the Gàidhealtachd; nuair a thigsibh tarsainn air: when you come across; thoiribh an aire: be careful (look out); 's dòchanach tuig an luchd-leughaidh gu robh sibh dìreach a gabhail fois ann an coille air lathabrèagha samhraidh: perhaps the readers will not understand that you were just resting in awood on a beautiful summer's day.

Puing ghrĂ mair na seachdaine

Is iad nan suidh air geug: who were sitting on a branch.Using agus or is in this manner sometimes allows you to avoid the full verbal form which, inthis case, would have been a bha nan suidh air geug and is useful in poetry and otherliterary forms. Here are some other examples: chunnaic mi dà bhò, agus cuileagan timcheallorra (I saw two cows which were surrounded by flies); lorg mi an cat air a' mhòintich, is efuar is fliuch (I found the cat on the moor; it was cold and wet); bha an car air stad, agus eair a ruith a-mach à peatral (the car had stopped because it had run out of petrol).

GnĂ ths-cainnt na seachdaine:

cumaibh cluas ri claisneachd: keep your ears open (lit. keepyour ear to hearing). Claisneachd means sense of hearing. Chaill i a (cuid) claisneachdo chionn ghoirid (she lost her sense of hearing recently).

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast