
24/12/1999
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 25
Duration: 04:38
Litir 25: An SgĂ than
An robh sibh a’ coimhead anns an sgà than an-diugh? Tha fhios gu robh – a’ chiad char anns a’ mhadainn, agus sibh a’ cur ur falt ceart airson a dhol a dh’obair, neo don sgoil, neo airson coimhead brèagha do chà ch aig bòrd na bracaist. Agus dè chunnaic sibh anns an sgà than? Nà dar de Phierce Brosnan, ’s dòcha, neo faileas brèagha mar a chìtheadh Catherine Zeta-Jones? Uill, tha fhios a’m air aon rud: chanamaid uile an aon rud mu dheidhinn – “chunnaic mi mi-fhìn.”
Tha mi’n dòchas gu bheil sibh air obrachadh a-mach gur ann air tòimhseachan na seachdain ’s a chaidh a tha mi a’ bruidhinn. A bheil cuimhn’ agaibh air? Seo mar a chaidh e:
Is mi mi-fhìn,
Is mi gach duine
Ach sgrìob mo dhruim
’s cha mhi duin’ idir.
Agus ’s e sgà than a bh’ann. Tha faileas de gach duine a’ nochdadh ann nuair a sheasas gach duine mu a choinneamh. Ach ma sgrìobas tu druim an sgà thain, far a bheil am peant airgid, caillidh e a chomas faileas ceart a dhèanamh – agus, an uairsin, cha nochd d’fhaileas ann idir nuair a sheasas tu mu a choinneamh. Bha e sìmplidh, nach robh?!
Chan aithne dhomh gu bheil am facal “sgà than” a’ nochdadh gu tric idir ann an gnà thsan-cainnt neo seanfhaclan Gà idhlig, ach ’s aithne dhomh aon seanfhacal anns a bheil e. Agus, nam bheachd-san, tha an seanfhacal sin gu math ciallach, agus gu math snog. Is math an sgà than sùil caraid. Tha e a’ ciallachadh gum faod sinn deagh iomhaigh fhaicinn dhinn fhèin ann an sùilean caraid. Chì sinn tro shùilean caraid mar a chì daoine eile sinne.
Agus nach e sin an gnothach air an robh am bà rd ainmeil Gallda, Raibeart Burns, a’ meòmhrachadh nuair a sgrìobh e a dhà n, To a Louse. “O wad some Pow’r the giftie gie us,” sgrìobh e, “tae see oursels as ithers see us.”
Tha an sgà than a’ nochdadh gu tric ann am beul-aithris na Roinn-Eòrpa agus, mar is trice, tha e gu math onorach, ’s dòcha nas onoraiche na tha daoine. Agus chan eil an sgà than diùid. Bidh e ag innse na fìrinn, co-dhiù tha sin a’ toileachadh an duine a tha a’ coimhead ann neo nach eil.
Bidh sibh uile eòlach air an t-seann sgeulachd Ghearmailtich a chaidh a chruinneachadh leis na brà ithrean Iacob agus Wilhelm Grimm. Ann an Gà idhlig ’s e “Ròs Bhà n agus na Seachd Troichean” a th’oirre; ach ’s dòcha gum bi sibh eòlach oirre mar “Snow White and the Seven Dwarves.”
Anns an sgeulachd sin, tha sgà than ann a tha ag innse don Bhà nrigh olc gur ise am boireannach as brèagha a th’ann. Agus tha sin ga toileachadh. Ach an ceann greis, tha an tè òg, Ròs Bhà n, a’ tighinn gu ìre agus tha ise, a-rèir choltais, cho brèagha ris an tè ainmeil anns na sgeulachdan againn fhèin – Deirdre. Chanadh iad mu dheidhinn Deirdre gur ise am boinne-fala a bu mhaisiche a bh’ann eadar grian agus talamh agus nach do rugadh tè a-riamh a bha cho maiseach rithe.
Uill, chan eil fhios a’m, ach ’s dòcha gu robh Ròs Bhà n cho brèagha ri Deirdre. Co-dhiù b’e sin beachd an sgà thain – gur i Ròs Bhà n an tè a bu bhoidhche air an t-saoghal gu lèir. Agus, anns an sgeulachd, nuair a dh’fhaighnicheas a’ Bhà nrigh dhen sgà than cò as maisich’ a th’ann, tha an sgà than a’ freagairt “Ròs Bhà n”. Chan eil a’ Bhà nrigh toilichte.
Ach ’s dòcha, an à ite a bhith a’ fàs feargach mu bheachd an sgà thain, gu robh còir aig a’ Bhà nrigh a rà dh ris gu robh i coma. Dh’fhaodadh i seanfhacal eile a rà dh ris an sgà than mar dhearbhadh gu robh i coma – “Cha toir a’ bhòidhchead goil air a’ phoit.”
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
Puing ghrĂ mair na seachdaine
Seanfhaclan na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.