
22/10/1999
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 16
Duration: 04:34
Litir 16: Tiriodh
An t-seachdain sa chaidh, dh’innis mi dhuibh mu sgeulachd – mu nathair gheal - a thathar ag innse fhathast ann an Tiriodh, ann an Earra-Ghaidheal, neo – mar a chanas cuid ris – Tiridhe. Cha robh mi ann an Tiriodh ach aon turas, ach feumaidh mi rà dh gun do chòrd e rium glan. ’S e an samhradh a bh’ann agus bha am machair là n fhlùraichean de gach seòrsa is de gach dath. Ged nach eil beanntan ann, mar a tha ann an cuid mhath de na h-eileanan, tha trà ighean ann a tha air leth brèagha. Tha na daoine laghach, agus tha pailteas Gà idhlig ann fhathast. Dè an còrr a dh’iarradh duine?
Ach tha aon rud mu dheidhinn Eilean Thiriodh a dh’fhà g ceist nam cheann airson ùine mhòr. Agus ’s ann dìreach o chionn ghoirid a fhuair mi fuasgladh oirre. Tha mi a-mach air an fhacal a tha sinn a’ cleachdadh, ann an Gà idhlig, airson bruidhinn mu dheidhinn duine a bhuineas do Thiriodh. Nise, canaidh sinn Leòdhasach ri fear a bhuineas do Leòdhas, Uibhisteach ri duine às Uibhist agus Ìleach ri neach às Ìle. Mar an ceudna, ’s e Niseach duine à Nis agus Scalpach duine à Scalpaigh.
Tha an siostam sìmplidh gu leòr, nach eil? Shaoileadh tu, mar sin, gur e “Tiriodhach” a bhiodh againn air duine à Tiriodh. Ach chan e. An à ite sin, canaidh sinn “Tiristeach” ris. ’S i a’ cheist a bha nam cheann airson ùine mhòr – “carson?” Uill, shaoileadh tu, nan robh am facal seo a’ leantainn an t-siostaim gur dòcha gu robh ainm eadar-dhealaichte air an eilean fhèin uaireigin – Tirist. Agus cha bhiodh tu fada ceà rr. Ach cha b’ann ann an Gà idhlig a bha e.
Feumaidh mi mìneachadh. O chionn ghoirid thà inig mi tarsainn air an fhuasgladh. Bha mi a’ leughadh leabhar ainmeil a bu chòir a bhith anns a h-uile taigh ann an Alba – The Celtic Placenames of Scotland le Uilleam MacBhà tair. ’S e sgoilear Gà idhlig air leth a bh’ann am MacBhà tair agus innsidh mi tuilleadh dhuibh mu dhèidhinn ann an litir eile. Ach, co-dhiù, thog MacBhà tair an dearbh cheist mu dheidhinn Tiriodh.
Ann am fìor sheann leabhraichean is là mh-sgrìobhaidhean, ann an Gà idhlig agus Beurla, tha e follaiseach gur e “Tiriodh” neo “Tiree”, neo rudeigin car coltach ri sin, a bh’air an eilean airson ùine mhòr mhòr. Anns an darna linn deug (12mh linn), mar eisimpleir, tha e air a litreachadh T-I-R-I-E-T-H ann an là mh-sgrìobhadh Beurla. Anns a’ cheathramh linn deug (14mh) tha e air a litreachadh T-Y-R-I-A-G-E. Chan eil guth air “Tirist” neo cà il mar sin.
Ach tha sinn a’ dìochuimhneachadh gu robh sluagh eile ann, o shean, a’ fuireach anns na h-eileanan seo agus gu robh cà nan eadar-dhealaichte acasan. Sluagh a dh’fhà g an t-uabhas ainmean-à ite air feadh nan eilean. Uill, ’s dòcha gu bheil sinne a’ dìochuimhneachadh sin, ach cha do dhìochuimhnich Uilleam MacBhà tair. Tha mi a’ bruidhinn, mura h-eil fios agaibh mar tha, air na Lochlannaich. Agus a-rèir MhicBhà tair, ann an seann Lochlannais – cà nan nan Lochlannach – b’e an t-ainm a bh’aca air an eilean seo – Tyrvist. T-Y-R-V-I-S-T. “Feumaidh,”
tha MacBhà tair ag rà dh anns an leabhar aige, “feumaidh gu bheil am facal a th’againn an-diugh – Tiristeach – airson duine a bhuineas do Thiriodh – a’ tighinn bhon Lochlannais.” Cò chanadh gu bheil e ceà rr?
Ach tha e inntinneach – nach eil – gu bheil an t-ainm airson an eilein a’ tighinn bhon t-seann Ghà idhlig, ach gu bheil an t-ainm air na daoine a bhuineas don eilean a’ tighinn bho chà nan nan Lochlannach. Tha e a’ sealltainn cho iomadh-fhillte ’s a tha eachdraidh agus dualchas na h-Alba.
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
Puing ghrĂ mair na seachdaine
Puing ghrĂ mair na seachdaine
GnĂ ths-cainnt na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.