Main content
22/01/2010
Litir na seachdain aig Ruaraidh MacIllEathain. This week's letter for learners from Roddy MacLean.
Last on
Sat 23 Jan 2010
10:55
ĂŰŃż´«Ă˝ Radio nan GĂ idheal
Clip
-
![]()
Litir do Luchd-ionnsachaidh 549
Duration: 05:29
Litir 549: Bodach Dubh na Mòr-bheinne
’S e am BrĂ igh Mòr am baile as fhaisge air a’ bheinn as Ă irde ann an Gallaibh – a’ Mhòr-bheinn. Aig 706 meatair os cionn na mara, chan eil a’ bheinn cho Ă rd sin. Ach tha cumadh brèagha oirre. Co-dhiĂą, ’s e baile croitearachd a bh’ anns a’ BhrĂ igh Mhòr, anns an robh sluagh rudeigin mòr a’ fuireach anns an t-seann aimsir. Agus bhiodh na daoine ag innse sgeulachdan do chèile, mar a bhitheadh air feadh na GĂ idhealtachd.Â
Tha mi airson tè dhiubh innse dhuibh an-drà sta – Bodach Dubh na Mòr-bheinne. O chionn fhada nochd coigreach, le falt dubh, anns an sgìre. Bha droch bhliadhna air a bhith ann. Cha do dh’fhàs am bà rr gu math. Cha robh mòran bìdh aig na daoine. Agus chaidh an coigreach bho dhoras gu doras, a’ sireadh biadh. Ge-tà , cha dorinn e obair sam bith airson a chuid bìdh. Chùm muinntir a’ Bhrà igh Mhòir coinneamh agus cho-dhùin iad nach robh iad a’ dol a thoirt biadh don choigreach tuilleadh.
An ath latha, chaidh an srainnsear gu taigh agus dh’iarr e biadh. Chaidh a dhiùltadh. Dh’fhalbh e don ath thaigh agus dh’iarr e biadh. Chaidh a dhiùltadh a-rithist. Thachair sin anns a h-uile taigh. Dh’fhàs an coigreach feargach. Bha aon mhuileann anns an sgìre. Chaidh an coigreach – a bha gu math là idir – don mhuileann. Thog e a’chlach uachdarach, chuir e air a ghualainn i, agus choisich e air falbh a dh’ionnsaigh na Mòr-bheinne. Às aonais na cloiche, chan obraicheadh am muileann. Agus chan fhaigheadh muinntir an à ite min-choirce.
Chan fhacas an coigreach a-rithist ach thòisich crodh is caoraich a bhith a’ dol à fianais. Chùm muinntir an à ite faire. Airson beagan là ithean chan fhaca iad dad. An uair sin chunnaic iad an coigreach. Bha e air fàs mòr mòr. ’S e famhair a bh’ ann. Bha boghais saighdean aige. Loisg e an damh as fheà rr sa mhonadh le saighead. Chuir e an damh air a ghualainn agus chaidh e dh’ionnsaigh na Mòr-bheinne. Dh’fhalbh na fir às a dhèidh ach thà inig ceò tiugh a-nuas orra agus chaidh am Bodach Dubh à sealladh.
Mar a chaidh an ùine seachad, bha muinntir an à ite a’ call rudan prìseil bho na taighean aca. Chan fhaca duine am mèirleach. Ach bha iad deimhinne gur e am Bodach Dubh a bu choireach. Chunnaic iad grunn tursan e ach, gach turas a rachadh iad an tòir air, bhiodh e a’ ruith a dh’ionnsaigh na Mòr-bheinne agus thigeadh an ceò a-nuas orra.
Chuala na daoine mu bhoireannach ann an Cataibh aig an robh brà thair a bha a’ fuireach air a’ Mhòr-bheinn. Lorg iad am boireannach. Dh’aidich i gum b’ i piuthar a’Bhodaich Dhuibh. Dh’inns i dhaibh mar a bhriseadh iad cumhachd a’ Bhodaich air a’cheò air a’ Mhòr-bheinn. Bha aon latha sa bhliadhna nuair nach robh an cumhachd sinaige. B’ e sin an seachdamh latha dhen t-seachdamh mìos.
Air an t-siathamh latha dhen Iuchar, chruinnich na fir faisg air a’ Mhòr-bheinn. An ath mhadainn, air an t-seachdamh latha, nochd am Bodach Dubh. Bha e ag iomain crodh. Leum na fir a-mach. Dh’fhalbh am Bodach aig peilear a bheatha a dh’ionnsaigh na Mòr-bheinne. Dh’èigh e faclan neònach ann an Gà idhlig, feuch an ceò a thoirt a-nuas air a’ bheinn. Ach cha tà inig an ceò an turas seo. Agus chunnaic na daoine am Bodach, agus e a’ dol à sealladh tro fhosgladh air cliathaich na beinne. Agus dè thachair an uair sin? A uill, gheibh sibh sin a-mach an ath-sheachdain!
Tha mi airson tè dhiubh innse dhuibh an-drà sta – Bodach Dubh na Mòr-bheinne. O chionn fhada nochd coigreach, le falt dubh, anns an sgìre. Bha droch bhliadhna air a bhith ann. Cha do dh’fhàs am bà rr gu math. Cha robh mòran bìdh aig na daoine. Agus chaidh an coigreach bho dhoras gu doras, a’ sireadh biadh. Ge-tà , cha dorinn e obair sam bith airson a chuid bìdh. Chùm muinntir a’ Bhrà igh Mhòir coinneamh agus cho-dhùin iad nach robh iad a’ dol a thoirt biadh don choigreach tuilleadh.
An ath latha, chaidh an srainnsear gu taigh agus dh’iarr e biadh. Chaidh a dhiùltadh. Dh’fhalbh e don ath thaigh agus dh’iarr e biadh. Chaidh a dhiùltadh a-rithist. Thachair sin anns a h-uile taigh. Dh’fhàs an coigreach feargach. Bha aon mhuileann anns an sgìre. Chaidh an coigreach – a bha gu math là idir – don mhuileann. Thog e a’chlach uachdarach, chuir e air a ghualainn i, agus choisich e air falbh a dh’ionnsaigh na Mòr-bheinne. Às aonais na cloiche, chan obraicheadh am muileann. Agus chan fhaigheadh muinntir an à ite min-choirce.
Chan fhacas an coigreach a-rithist ach thòisich crodh is caoraich a bhith a’ dol à fianais. Chùm muinntir an à ite faire. Airson beagan là ithean chan fhaca iad dad. An uair sin chunnaic iad an coigreach. Bha e air fàs mòr mòr. ’S e famhair a bh’ ann. Bha boghais saighdean aige. Loisg e an damh as fheà rr sa mhonadh le saighead. Chuir e an damh air a ghualainn agus chaidh e dh’ionnsaigh na Mòr-bheinne. Dh’fhalbh na fir às a dhèidh ach thà inig ceò tiugh a-nuas orra agus chaidh am Bodach Dubh à sealladh.
Mar a chaidh an ùine seachad, bha muinntir an à ite a’ call rudan prìseil bho na taighean aca. Chan fhaca duine am mèirleach. Ach bha iad deimhinne gur e am Bodach Dubh a bu choireach. Chunnaic iad grunn tursan e ach, gach turas a rachadh iad an tòir air, bhiodh e a’ ruith a dh’ionnsaigh na Mòr-bheinne agus thigeadh an ceò a-nuas orra.
Chuala na daoine mu bhoireannach ann an Cataibh aig an robh brà thair a bha a’ fuireach air a’ Mhòr-bheinn. Lorg iad am boireannach. Dh’aidich i gum b’ i piuthar a’Bhodaich Dhuibh. Dh’inns i dhaibh mar a bhriseadh iad cumhachd a’ Bhodaich air a’cheò air a’ Mhòr-bheinn. Bha aon latha sa bhliadhna nuair nach robh an cumhachd sinaige. B’ e sin an seachdamh latha dhen t-seachdamh mìos.
Air an t-siathamh latha dhen Iuchar, chruinnich na fir faisg air a’ Mhòr-bheinn. An ath mhadainn, air an t-seachdamh latha, nochd am Bodach Dubh. Bha e ag iomain crodh. Leum na fir a-mach. Dh’fhalbh am Bodach aig peilear a bheatha a dh’ionnsaigh na Mòr-bheinne. Dh’èigh e faclan neònach ann an Gà idhlig, feuch an ceò a thoirt a-nuas air a’ bheinn. Ach cha tà inig an ceò an turas seo. Agus chunnaic na daoine am Bodach, agus e a’ dol à sealladh tro fhosgladh air cliathaich na beinne. Agus dè thachair an uair sin? A uill, gheibh sibh sin a-mach an ath-sheachdain!
Faclan na Litreach
Am Brà igh Mòr: Braemore; croitearachd: crofting; coigreach,srainnsear: stranger; bà rr: crops; feargach: angry; muileann: mill; min-choirce:oatmeal; chan fhacas: wasn’t seen; famhair: giant; Cataibh: Sutherland; seachdamh:seventh; ag iomain: driving (cattle); chruinnich: gathered.
Abairtean na Litreach
tha cumadh brèagha oirre: it has a beautiful shape; sluaghrudeigin mòr: a fairly large population; mòran bìdh: much food; a’ sireadh biadh:looking for food; airson a chuid bìdh: for his food; chaidh a dhiùltadh: he was refused;a’ chlach uachdarach: the upper stone [of the mill]; às aonais na cloiche: without thestone; chan obraicheadh am muileann: the mill would not work; bogha is saighdean: abow and arrows; an damh as fheà rr sa mhonadh: the best bullock on the hill; thà inigceò tiugh a-nuas orra: a thick mist descended upon them; a’ call rudan prìseil: losingvaluable things; gach turas a rachadh iad an tòir air: every time they would go in pursuitof him; dh’aidich i gum b’ i piuthar a’ Bhodaich Dhuibh: she admitted she was theBodach Dubh’s sister; an siathamh latha dhen Iuchar: 6th of July; aig peilear a bheatha:at great speed; a’ dol à sealladh: going out of sight; tro fhosgladh air cliathaich nabeinne: through an opening in the side of the mountain.
Puing-chĂ nain na Litreach
Bodach Dubh na Mòr-bheinne: The Black Bodach of Morven (also called The Giant of Morven). In some old place names, and some which were modifications/translations from Old Norse, the adjective precedes the noun. A’ Mhòr-bheinn is an example (and remember we tend to use the article in Gaelic even if it’s not on the maps). You can deal with it just as you would with any compound noun.
The basic noun of the compound is beinn so that is the word which will inflect withcase. We’d say mullach na beinne so we say mullach na mòr-bheinne. We wouldn’tlenite beinn in the genitive singular so we don’t lenite mòr. But we do lenite beinn inthe compound because of the influence of the preceding adjective. Similarly we’d saymullach na corra-bheinne (the summit of the steep hill). A dh’ionnsaigh na Mòrbheinneworks in the same way (a dh’ionnsaigh is a compound preposition andtherefore takes the genitive).
The basic noun of the compound is beinn so that is the word which will inflect withcase. We’d say mullach na beinne so we say mullach na mòr-bheinne. We wouldn’tlenite beinn in the genitive singular so we don’t lenite mòr. But we do lenite beinn inthe compound because of the influence of the preceding adjective. Similarly we’d saymullach na corra-bheinne (the summit of the steep hill). A dh’ionnsaigh na Mòrbheinneworks in the same way (a dh’ionnsaigh is a compound preposition andtherefore takes the genitive).
Gnathas-cainnt na Litreach
Dh’èigh e faclan neònach ann an Gà idhlig, feuch an ceòa thoirt a-nuas: he shouted strange words in Gaelic, in an attempt to bring down themist.
Tha “Litir do Luchd-ionnsachaidh” air a maoineachadh le MG ALBA
Tha “Litir do Luchd-ionnsachaidh” air a maoineachadh le MG ALBA
Broadcasts
- Fri 22 Jan 2010 11:55ĂŰŃż´«Ă˝ Radio nan GĂ idheal
- Sat 23 Jan 2010 10:55ĂŰŃż´«Ă˝ Radio nan GĂ idheal
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
![]()
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.
